Mustafa Kemal’in Büyük Taarruz planı: Tarihe karşı sorumluluğu üzerime alıyorum

Doç. Dr. HÜNER TUNCER
AYDINLIK Gazetesi, 30.8.2018

Mustafa Kemal’in taarruz planını Nurettin Paşa dışında diğer komutanlar ve Yakup Şevki Paşa uygun bulmamış; bunun üzerine Mustafa Kemal, ‘Tarihe karşı bütün sorumluluğu ben kendi üzerime alıyorum’ demişti.

Sakarya Meydan Muharebesi’nden sonra, düşman ordusu büyük ve kuvvetli bir grupla Afyon-Dumlupınar arasında bulunuyordu. Düşmanın diğer bir güçlü grubu da Eskişehir bölgesindeydi. Düşman cephesi Marmara’dan Menderes’e değin uzanıyordu.

Büyük Taarruz’dan önceki Batı Cephesi’nin genel mevcudu; 8.658 subay, 199.283 er, 67.974 hayvan, 45.530 ester ve beygir, 3.141 beygir arabası, 1.970 öküz arabası, 2.318 kağnı, 86 otomobil, 198 kamyon, 100.352 tüfek, 2.025 hafif makinalı tüfek, 839 ağır makinalı tüfek, 323 top, 5.282 kılıç ve 10 uçaktı.¹ Yunan ordusunda ise; 6.418 subay, 218.205 er, 450 top, 90.000 tüfek, 3.139 hafif ve 1.280 ağır makinalı tüfek, 1.280 kılıç, 63.721 hayvan, 4.036 kamyon, 1.776 otomobil ve 50 uçak bulunuyordu.² Tarafların insan, silah, araç ile gereç mevcutları kıyaslandığında; insan ve tüfek mevcutları birbirine yakın, ancak, hafif ve ağır makinalı tüfek, top, uçak ile motorlu araçlar Yunan ordusunda fazlaydı. Süvari sayısı açısından ise Türk ordusu üstündü.

Batı Cephesi Komutanı İsmet (İnönü) Paşa, Genelkurmay Başkanı Fevzi (Çakmak) Paşa, Milli Savunma Bakanı ise Kâzım (Özalp) Paşa’ydı.

Doğu ve Güney Cephelerindeki bazı birlikler Batı’ya kaydırılmış ve böylelikle, Batı Cephesi’nde ilk kez 200.000’e yakın bir güç toplanmıştı. İstanbul’dan kaçırılan, Rusya’dan, İtalya’dan ve Fransa’dan alınan silahlarla ve yeni konan vergiler ile Hindistan Müslümanlarının verdiği parayla ordunun silah, cephane, araç, gereç, yiyecek, giyecek gereksinmesi karşılanmıştı. Top mermileri yontularak eldeki toplara uydurulmaya çalışılmakta, kırık dökük uçaklar onarılıp uçacak hale getirilmekteydi. Elde önce kırık, yırtık kanatlı iki uçak vardı; ancak, daha sonraları uçakların sayısı 15’e çıkartılabilmişti. Nakil araçları at, eşek ve kağnıdan ibaretti. Kamyon, otomobil hemen hemen yoktu. Erkekler askerde olduklarından kağnıların sürücüleri öncelikle kadınlardı. İşte, Ulusal Kurtuluş Savaşı bu koşullarda yapılmıştı!

Başkomutan Mustafa Kemal Paşa, 16 Haziran 1922’de Büyük Taarruz’a karar vermiş ve bu kararını Genelkurmay Başkanı Fevzi Paşa, Batı Cephesi Komutanı İsmet Paşa ve Milli Savunma Bakanı Kâzım Paşa’yla paylaşmıştı.

Mustafa Kemal Paşa’nın taarruz planı şöyleydi: “Ordularımızın ana kuvvetlerini düşman cephesinin bir cenahında ve mümkün olduğu kadar dış cenahında toplayarak, bir imha meydan muharebesi yapmak. Bunun için ana kuvvetlerimizi, düşmanın Afyonkarahisar civarında bulunan sağ cenah grubu güneyinde ve Akarçay ile Dumlupınar hizasına kadar olan alanda toplamak gerekiyordu. Düşmanın en önemli noktası orasıydı ve kesin sonuç almak ancak düşmanı bu cenahından vurmakla mümkün olabilecekti.”³ Mustafa Kemal’in taarruz planını Nurettin Paşa dışında diğer komutanlar ve Yakup Şevki Paşa uygun bulmamış; bunun üzerine Mustafa Kemal, “tarihe karşı bütün sorumluluğu ben kendi üzerime alıyorum” demişti.⁴

Batı Cephesi Komutanı İsmet Paşa, 6 Ağustos 1922’de ordularına gizli olarak taarruza hazırlık emrini verdi.

14 Ağustos 1922’de ordu birlikleri güneye ve cepheye doğru kaydırılmaya başlanmıştı. Bu geniş hareket büyük bir gizlilik içinde gerçekleştirilecek ve yaklaşık 100.000 kişinin yer değiştirip, Afyon güneyinde toplandığını Yunan ordusunun ruhu bile duymayacaktı. Öte yandan Mustafa Kemal Paşa da, cepheye gidişini herkesten gizlemişti. Trenle hareket etmeyen Mustafa Kemal Paşa, 17/18 Ağustos gecesi çok gizlice Ankara’dan ayrılarak, otomobille Tuzçölü üzerinden Konya’ya gitti. 21 Ağustos 1922 tarihli gazetelerde, Mustafa Kemal Paşa’nın Çankaya’da bir çay ziyafeti vereceği haberi yer almıştı. Oysa Mustafa Kemal, 20 Ağustos 1922’de Akşehir’de Batı Cephesi Karargâhı’ndaydı. Mustafa Kemal Paşa, aynı gün Batı Cephesi Komutanı’na, “26 Ağustos 1922 sabahı düşmana taarruz edilmesi”ni emretti.

24 Ağustos’ta Başkomutanlık, Genelkurmay Başkanlığı ve Batı Cephesi Komutanlığı Karargâhları, Akşehir’den taarruz cephesi gerisindeki Şuhut Kasabası’na nakledildi. 25 Ağustos sabahı da karargâh, Şuhut’tan muharebenin yönetileceği Kocatepe’nin güneybatısındaki Çadırlı Ordugâh’a nakledilmişti. 25 Ağustos akşamından başlayarak Başkomutan Mustafa Kemal Paşa’nın emriyle, Anadolu’nun İstanbul ve dış dünya ile her türlü iletişimi kesildi ve sınırlar kapatıldı. 25 Ağustos’ta, 1. Ordu Komutanlığı tarafından 26 Ağustos sabahı taarruza geçileceği bütün birliklere bildirildi. Öte yandan Mustafa Kemal Paşa, 25/26 gecesi Bakanlar Kurulu Başkanı Rauf (Orbay) Bey’e ve TBMM İkinci Başkanı Adnan (Adıvar) Bey’e, 26 Ağustos Cumartesi günü taarruzun başlayacağını bildirmişti.

Mustafa Kemal Paşa, 26 Ağustos 1922’de gün doğmasına bir saat kala, atıyla Kocatepe’nin zirvesine doğru ilerlemekteydi. Fevzi, İsmet ve Nurettin Paşalar da Kocatepe’deydi. 26 Ağustos 1922 sabahı saat 04.30’da Kocatepe’de topçu ateşiyle Türk taarruzu başladı. 26 Ağustos’ta alınan sonuçlar çok umut vericiydi, çünkü düşmanın uzun süreden beri tahkim ettiği bir hat üzerinde bulunan Kaleciksivrisi, Belentepe ve Tınaztepe gibi üç önemli yer ele geçirilmiş; ancak, henüz cephe yarılamamıştı.

27 Ağustos sabahı saat 04.00’te Kurtkayatepesi, saat 0.800 civarında Erkmentepe düşmüş; ancak 57. Tümen Komutanı Albay Reşat (Çiğiltepe), Mustafa Kemal Paşa’ya söz verdiği saatte Çiğiltepe’yi alamamış olması nedeniyle intihar etmişti. Çiğiltepe o gün saat 17.30 civarında alındı. Öte yandan, 27 Ağustos’ta Afyon cephesi yarılmış ve Afyon düşman güçlerinden kurtarılmıştı.

İsmet Paşa, 30 Ağustos’ta ordulara şu emri vermişti: Dumlupınar’ın hızla düşürülerek, düşmanın çekilme yollarının tümüyle kesilmesi ve İzmir doğrultusunda takibe aralıksız devam ile kurtulmuş olması muhtemel dağınık düşman kollarının da durmaksızın muharebeye ve bu suretle teslim olmaya zorlanması…. Yunan ordusunun bütünüyle sarılması ve imha edilmesi suretiyle, Dumlupınar Meydan Muharebesi’nin kazanılması.⁵

30 Ağustos günü, 26 Ağustos sabahı başlayan ve 5 gün 5 gece süren meydan muharebesi son bulmuş ve düşmanın esas kuvveti imha edilmişti. Savaşı Aslıhanlar-Çal-İşören bölgesinde ve Çalköyü’nün doğusunda bizzat Başkomutan Gazi Mustafa Kemal Paşa yönettiği için, Batı Cephesi Komutanı İsmet Paşa, bu savaşa “Başkumandan Muharebesi” adını vermişti. Mustafa Kemal Paşa da, zaferin kazanılmasında payları büyük olan Fevzi Paşa’ya “müşirlik” (mareşal) rütbesinin, İsmet Paşa’ya da “feriklik” rütbesinin verilmesini sağladı. (AS: 1. Ferik; Orgeneral)

30 Ağustos’ta Falih Rıfkı Atay şöyle yazmaktaydı:

• “Neyimiz varsa, eğer bağımsız bir devlet kurmuşsak, hür vatandaşlar olmuşsak, şerefli insanlar gibi dolaşıyorsak, yurdumuzu Batı’nın pençesinden, vicdanımızı ve düşüncemizi Doğu’nun pençesinden kurtarmışsak, şu denizlere bizim diye bakıyor, bu topraklarda ana bağrının sıcaklığını duyuyorsak, belki nefes alıyorsak, hepsini, her şeyi 30 Ağustos Zaferi’ne borçluyuz!”⁶

Mustafa Kemal, 31 Ağustos’ta muharebe meydanında gördüğü manzarayı şöyle anlatmaktaydı:

• “Muharebe meydanını dolaştığım zaman, ordumuzun ihraz ettiği zaferin azameti ve buna karşılık, hasım ordusunun uğradığı felaketin dehşeti beni çok mütehassis etti (duygulandırdı). Sırtların gerilerindeki bütün vadiler, bütün dereler, mahfuz ve örtülü yerler, bırakılmış toplar, otomobiller, sınırsız teçhizat ve malzeme ile ve bütün bu metrukât (AS: terk edilmiş yerler) aralarında yığınlar teşkil eden ölülerle, toplanıp karargâhımıza sevk edilen esir kafileleri ile hakikaten bir mahşeri andırıyordu.”⁷

Büyük Şairimiz Nâzım Hikmet, Kuvayı Milliye Destanı’nda, “sarışın bir kurda benzeyen şayak kalpaklı adam”dan şöyle söz etmekteydi:

“Ve mavi gözleri çakmak çakmaktı
Yürüdü uçurumun kenarına kadar eğildi durdu
Bıraksalar, ince uzun bacakları üstünde yaylanarak
ve karanlıkta akan bir yıldız gibi kayarak
Kocatepe’den Afyon Ovası’na atlayacaktı…”

1^ Türk İstiklâl Harbi, II. Cilt, 6. Kısım, 2. Kitap, Büyük Taarruz (1-31 Ağustos 1922), Genelkurmay Basımevi, Ankara, 1995, s. 9-10, 16.
2^ Age, s. 15-16.
3^ Selâhattin Tansel, Mondros’tan Mudanya’ya Kadar, c. IV, Başbakanlık Kültür Müsteşarlığı Cumhuriyetin 50. Yıldönümü Yayınları: 6/4, Ankara, 1974, s. 152.
4^ Age, s. 154, dipnot 150.
5^ Utkan Kocatürk, Atatürk ve Türkiye Cumhuriyeti Tarihi Kronolojisi 1918-1938, Türk Tarih Kurumu, Ankara, 1983, s. 336-337.
6^ Falih Rıfkı Atay, Çankaya, III, Çağdaş Matbaacılık ve Yayıncılık Ltd. Şti., İstanbul, Kasım 1999, s. 116.
7^ Şevket Süreyya Aydemir, Tek Adam Mustafa Kemal, c. I, 17. Basım, Remzi Kitabevi, İstanbul, 1999, s. 586-588.