Sağlık Bakanı 10 Haziran tarihli basın toplantısında uzunca süredir sözü edilen 150.000 kişilik antikor araştırması konusuna açıklık getirdi. Ayrıca basında da konuyla ilgili ayrıntılara yer verildi. Buna göre 153.577 hane ve her haneden rastgele seçilen bir kişi araştırmaya dahil edilecek. Araştırma 8-20 Haziran tarihleri arasında tüm illerde gerçekleştirilecek.

Araştırma kapsamına alınacak haneler TÜİK tarafından belirlendi. Araştırmaya alınan kişilere hem bir anket uygulanacak hem de PCR ve antikor testleri yapılacak. Bu amaçla burun-boğaz sürüntüsü ile kan örneği alınacak. Tüm bu işler şimdiye kadar filyasyon çalışması yürütmüş olan bir hekim ve bir hemşireden oluşan iki kişilik ekiplerce yerine getirilecek.

Araştırmanın amaçları

Bakan Fahrettin Koca araştırmanın amaçlarını şu şekilde belirledi:
1- Hastalığı geçirmekte olanları saptamak,
2- hastalığı geçirmiş olanları saptamak,
3- sürü bağışıklığı düzeyini saptamak.

Görüldüğü gibi araştırma “seroprevalans” araştırması olarak nitelense de amaç öyle değildir. Çünkü yalnızca antikor düzeyini saptamayı değil, aynı zamanda hastaları bulmayı da hedeflemektedir.

Covid-19 tanısında ve taramasında kullanılan testler

Şimdiye kadar bütün dünyada hastaları bulmak için PCR testi kullanıldı. Bu test virüsü saptar. Yanılma ihtimali %40 kadardır. Bunun dışında bir de antikor testi vardır ve bu testle hastalığın geçirilmesine bağlı olarak kazanılmış antikorlar saptanır ve buradan da toplumsal bağışıklık düzeyine ulaşılır.

Araştırmayı kim finanse ediyor?

Türkiye 31 Mart 2020’de Dünya Bankası ile bir proje imzaladı:

• Türkiye Acil Covid-19 Sağlık Projesi.

Bu kapsamda yarısını 2020’de kalan yarısını da 2021’de kullanmak üzere Dünya Bankası’ndan 100 milyon Dolar kredi aldı. Dolayısıyla araştırmanın maliyeti yurttaşlarımızın, halkımızın üzerindedir. Projenin amacı genel olarak salgınla mücadele altyapısının güçlendirilmesidir, bu kapsamda test kapasitesinin artırılmasından özel olarak bahsedilmekte ve 300.000 kişiye test yapılacağından söz edilmektedir.  Bu veri antikor araştırmasının Dünya Bankası kredisiyle finanse edileceği fikrini doğurmaktadır.

Araştırmayla ilgili soru(n)lar

1-Hane bazlı bu araştırma toplumu nasıl temsil edecektir? 

Zira çalışan nüfusun gündüz saatlerinde evlerinde bulunma ihtimali yoktur. Araştırmanın mesai saatleri dışında yürütülmesi ise zordur. Dolayısıyla elde edilen sonuçların Türkiye’yi temsil etme olasılığı son derece zayıftır.

2-Tüm yaş gruplarının örneklemde eşit şekilde temsil edilmesini sağlamak gerekmez mi?

Hastalık farklı yaş gruplarında farklı seyir izlediği için, örneklem yöntemi bu gerçeklik dikkate alınarak belirlenmiş ve kimden numune alınacağının işin başında netleştirilmiş olması gerekir. Aksi halde yaş yapısı itibariyle örneklem çarpılacak ve yine Türkiye’yi temsil etmekten uzaklaşacaktır.

3- Filyasyon ekiplerindeki hekim ve hemşireler araştırmayı nasıl yürütecektir?

Zira filyasyon ekiplerinin bu araştırmaya kaydırılması salgının sünmekte olduğu ve vaka sayılarının yeniden artış emareleri vermeye başladığı bugünlerde filyasyon çalışmalarının aksamasına yol açacaktır.

4- Hem PCR hem de antikor testine gerek var mıdır?

Değindiğimiz gibi PCR testinin yanılma payı %40 civarındadır. Araştırma “seroprevalans” araştırması olarak duyurulmaktadır. O halde amacı vaka saptamak olan PCR testine zaten gerek yoktur. Üstelik alınan aynı kanda IGM tipi antikora bakılarak hastaları bulmak zaten olanaklıdır. Dolayısıyla PCR testi ekiplerin iş yükünü artırmak dışında hiçbir işe yaramayacaktır. Eldeki kaynakları daha akılcı kullanmak adına yalnızca antikor testi yapılması uygun tercihtir. Böylece elde kalacak kaynakların, salgınla mücadele kapsamında, riskli grupların PCR’la taranmasına tahsisi de olanaklı olabilecektir.

5-Örneklemin 153.577 kişi olarak belirlenmiş olmasının dayanağı nedir?

Türkiye’de 23 milyon 221 bin hane vardır. Bu evreni sistematik örnekleme tekniğiyle temsil etmek bakımından en fazla 10.000 kişi yeterlidir. Örneklemin 0-4, 5-14, 15-64 ve 65 ve üzeri yaş olarak yaşa göre ağırlıklandırılması durumunda ise örneklem büyüklüğü en fazla 35.000 kişi olmaktadır. Bu hesaplara temel oluşturan formülü aşağıdaki dip notta veriyoruz. Dolayısıyla bakanlık en fazla 35.000 kişiyle ulaşılacak sonuç için 153.577 kişiyi taramayı planlamaktadır.

6- Vaka ve ölümlerin %60’ı İstanbul’da ve İstanbul nüfusunun Türkiye nüfusu içindeki payı %19 iken İstanbul’un örneklemdeki ağırlığı neden %5’tir?

Basından öğrendiğimize göre 153.577 hanenin 8.018’i İstanbul’dadır. Dolayısıyla 153.577 kişilik örneklem nüfusun, vakaların ve ölümlerin illere dağılımını da temsil etmemektedir.

7- Aynı sonucu elde etmek için 35.000 kişi yeterliyken, neden 153.577 kişilik bir örneklem seçilmiştir?

Araştırmanın amaçları dikkate alındığında bu tercihin mantığı “hazır para bulmuşken harcayalım, mega bir araştırma yapalım, şanımız yürüsün” olabilir. AKP’nin “mega projelere” olan tutkusunu biliyoruz. Ancak dediğimiz gibi Dünya Bankası’nın verdiği para hibe değil, kredidir ve geri ödemesi halk tarafından yapılacaktır.

8- PCR ve antikor test kitleri hangi firmalardan temin edilecek, bunun için bu firmalara ne kadar para ödenecektir?

• Aynı sonucu, üstelik daha doğru bir teknikle en fazla 35.000 kişilik bir örneklemle elde etmek mümkünken, 153.577 PCR ve 153.577 antikor test kiti satın almak ?
• Belki de bu araştırmaya ilişkin en kritik soru budur. 

Örnek büyüklüğü formülüne ilişkin dipnot:

Örnek büyüklüğü= (Evren büyüklüğü x 1,96 x 1,96 x hastalığın görülme sıklığı x hastalığın görülmeme sıklığı) / (hata payının karesi x (Evren büyüklüğü – 1) + (1,96 x 19,6 x hastalığın görülme sıklığı x hastalığın görülmeme sıklığı))
Örnek büyüklüğü = 23.200.000 x 1,96 x 1,96 x 0,50 x 0,50 / 0,01 x 0,01 x (23.200.000 -1)+ 1,96 x 1,96 x 0,10 x 0,90

https://twitter.com/drfahrettinkoca
https://www.milliyet.com.tr/gundem/istanbulda-evlerde-antikor-taramasi-…
http://documents.worldbank.org/curated/en/876181588627146140/pdf/Turkey…