Yaşamadan anlayamazdım.

– Riyad’a gitmeden önce Suudi Arabistan’daki yaşamla ilgili hiç araştırma yapmadınız mı? Yazdıklarınıza bakılırsa, sanki hiç beklemediğiniz
bir gerçeklikle karşılaşmış gibisiniz… 

– Gitmeden bir ay öncesine kadar Suudi Arabistan’da Türk okulu olduğunu bile bilmiyordum. Avrupa ülkelerindeki vatandaşlarımızın ve öğrencilerimizin kültürel bağlarının korunması, güçlendirilmesi ve Türk dilinin öğretilmesi, Türk kültürünün tanıtılması amacıyla 1992’de Milli Eğitim Bakanlığı tarafından açılan yurt dışında görevlendirilmek sınavını kazandım. 10 yıl, Almanya, Fransa, İngiltere gibi ülkelerde görevlendirilmeyi beklerken bir eylül sabahı bana Suudi Arabistan’a gönderileceğim söylendi. Doğal olarak tepkim oldu, ‘Hayır,’ dedim. Korktum, ürktüm, Suudi Arabistan yönetiminin kadına bakışını, kadınların kıstırılmışlığını elbette biliyordum. Dış işlerinde görevli şube müdürü; okulu, okulun yapısını anlattı, kız öğrencilerimizin kadın öğretmene ihtiyacı olduğunu söyledi. Zorlanırsam, geri dönebileceğimi öğrenince bir yıllığına gittim. Öğrencilerim için üç buçuk yıl kaldım, ama beş yıllık görev sürem dolmadan döndüm.

– Yalnız bir kadın olarak zorlanacağınızı düşünüp, sizi hiç uyaran olmadı mı?

– Gitmemek konusunda uyaran çok oldu. 

– Suudi Arabistan’da yabancı kadınların çarşaf giyme zorunluluğu olmadığını, sadece siyah örtü takmalarının yeterli olduğunu biliyorduk. Sizin yazdıklarınıza bakılırsa, Arap kadınlarına uygulanan şeriat kuralları, yabancı kadınlar için de geçerli. 

– Suudi Arabistan’da yabancı kadın da olsanız abaye dedikleri modern çarşafı giymek zorundasınız, evinizin önündeki çöp kutusuna çöpünüzü bırakmak için bile. Suudi Arabistan’da dini kurallar yaşamın temel ölçütü. Erkekle kadının bağları kopartılmış, eğitim ana okulundan üniversiteye kadar ayrı veriliyor. Din eğitiminden geçmiş kadın ya da erkeğin muhalif tavır içinde olması kolay mı sanıyorsunuz? Her şey dinin gereği olarak öğretiliyor, muhalif olmak İslam dinine karşı olmak demektir. Duvarlarla çevrili binalarda, pencereleri açıp dışarıyı seyredemezsiniz, pencereler duvarlara açılır. Balkonun yasak olduğu bir ülke düşünebilir misiniz? Suudi kadınına uygulanan koşullar neyse yabancı kadınlara uygulan da o, ancak yabancı kadınlar için daha güvencesiz bir yer. Erkeklerin bir Suudi kadınını kaçırması kolay olmazken, yabancı kadını kaçırması çok kolay. Suudiler her şeyi yapabilme özgürlüğüne sahip hissediyor kendini. Ayrıca sokakta başınıza bir şey gelirse kadın suçlu. Şeriata göre tek başına sokakta ne işiniz var? İffetinizi koruyamadığınız için suçlusunuz. 

– Günlük hayatın içinde erkeklerden bağımsız şekilde kadınları görmek zor anlaşılan… Ya iş çalışmaya gelince? 

– Kimliği bile olmayan Suudi kadını,
* siyasi hayata katılamaz,
* hâlâ oy kullanamaz,
* kocasından izinsiz yurtdışına çıkamaz; elinde izin belgesi olması lazım.
* Otomobil kullanamaz.
* Kadın kendi işlerini yönetemez.
* Marketlerde, büyük iş merkezlerinde kadın çalışamaz, büyük alışveriş merkezlerinin sadece kadınların alışveriş yaptıkları yerlerde çalışabilir.

– Klasik bir soru belki ama madem bu kadar zorlandınız,
neden üç buçuk yıl katlandınız? – Penceresizliğe, balkonsuzluğa karşı çıkamayan bir halkın ülkesinde yalnız ve kadın öğretmen olarak çalışmak nasıl kolay olabilirdi ki? Orada kaldığım sürece ben de kendime bin kez bu soruyu sordum. Orada her zaman kapı aralığında durmak gibiydi benimkisi, içimden ‘Dönmeliyim,’ diyordum, öğrencilerim ‘Biraz daha kalın,’ diyordu. Öğrencilerimin bana çok gereksinmeleri olduğunu düşününce yaşamımdaki tüm olumsuzlukları öteliyordum. Tek sözcükle katlanış nedenim ‘öğrencilerimdi’. Sanatın olmadığı bir ülkede yaşayan öğrencilerim için okul nasıl bir çölde vaha ise abartmıyorum ben de onların oksijeniydim.

– En çok nerede sıkıntı yaşadınız? 

– En büyük sıkıntımı Riyad Hava alanı’na girince yaşıyordum.
Polis pasaportuma el koyarak beni hücre gibi bir odaya atıyordu,
‘Erkeksiz dışarı çıkamazsın,’ diye. Okul şoförü ya da okuldan görevli
bir erkek, resmi işlemler yaptırarak beni çıkartıyor, evime götürüyordu. Türkiye’den her dönüşüm boğuyordu beni, Riyad Havaalanı’na indiğim andan başlayarak kalbim sıkışıyor, gerildikçe geriliyordum.

– Zorunlu olarak bile olsa ‘modern çarşaf’ giymek ilk günlerden başlayarak
sizi nasıl etkiledi? – Kimliksizleştiğimi hissettim, artık Türkiye Cumhuriyeti’nin değil
Suudi Arabistan’ın insanıydım, bir gölgeden farkım yoktu. Önceleri şaka gibi geliyordu, sonradan gittikçe koydu. Yazın yakan, kışın üşüten abaye bedenimi kısıtlıyordu. Ayağıma dolaşan, yürümemi engelleyen bu abaye beni kendime yabancılaştırıyor, hiçlik duygusuna kapılmama neden oluyordu. Abayenin içine ne giydiğinizin önemi yoktu.
Ayrıca el bileklerinize ve ayak topuklarınıza kadar örten bu giysi erkeklerden de korumuyordu ne yazık ki…

– Evlerin çevresindeki yüksek duvarlara niye ihtiyaç duyuluyor? 

– Abaye kadar beni baskılayan, yasakların simgesi duvarlar oldu.
Teraslar bile duvarlarla çevrilidir, oradan sokağı, şehri göremezsiniz, yalnızca gökyüzünü seyredebilirsiniz doyasıya. Her şeyin tek tanığı gökyüzüdür.

– Sokağa çıkarken, markete gitmek için bile yanınızda bir erkek olması gerekiyormuş. Size kim eşlik ediyordu? 

– Mutavvalar, başım örtülü ve modern çarşaflı olmama rağmen en temel gereksinimlerimi bakkaldan almak için tek başıma gitmem gereken kısacık yolda bile beni korumaktan uzaktı. Çünkü onlara göre kadının sokakta tek başına işi yoktu. Biz kadın öğretmenleri gereksinmelerimizi karşılamak için evli olan okulumuzun şoförü alışverişe götürüyordu. Evli arkadaşlarla ya da velilerle dışarı çıkabiliyordum.

– Tek başınıza ya da bir kadın arkadaşınızla kafeye ya da lokantaya gitmeyi
özlediniz mi? 

– Son yılımda bir velimizin yardımıyla iki kadın arkadaş bir Türk taksiciyle anlaştık, onunla ayda bir alışveriş merkezine ve bir Türk lokantasına gidiyorduk. Hücre biçiminde odalar dar koridorlara açılıyor, her odanın koridora açılan kısmı perdeyle kapatılıyor, mağazalardaki giysi deneme kabini gibi, ama küçücük odada görkemli masa ve dekorlar, bol ışık yani modern bir hücre. Perdelerin kapanmasına dayanamayıp, açıyorduk.
Bizim gibi yabancılarınki de açıktı, ama Araplarınki hep kapalıydı. Garsonlar, perdenin aralığından mönüyü ve yemekleri uzatıyorlardı.

• Peçeli bir kadının yemek yemesine birçok yerde tanık oldum.
  Bir eliyle peçesini aralıyor, diğer eliyle yemeğe çalışıyor.
  O halleri canımı yakıyordu.

– Bu üç buçuk yılda yaşadıklarınız sizde nasıl izler bıraktı? 

– Bu durum bir kadın olarak beni aşağılıyor, erkeklere karşı güvenimi sarsıp savunmasız bırakıyor, onurumu zedeliyor, hiçlik duygusuna kapılmama neden oluyordu. Suudi Arabistan yalnız çalışmaya gelen kadın için hapishane, her anlamda eza-cefa yeriydi. Pencerelerden nefret ediyordum. Sandalyenin üzerine çıkıp buzlu camlı pencereyi azıcık aralayıp demir parmaklıkların ardından gökyüzünü seyretmenin bende nasıl bir duygu yaratacağını anlayabilir misiniz? Hemen yanı başımızdaki, arkamızdaki, önümüzdeki, sağımızdaki, solumuzdaki komşuları görmek ne mümkün! Duvarlar yükseliyordu aramızda.

– Anlattıklarınızdan modern bir hapishane ortamında yaşadığınız sonucu çıkıyor. İlk günlerde alışmak için ne çözümler aradınız? – İlk zamanlar okulun çevresinde her gün yarım saatlik yürüyüş yapmayı göze aldık, bu isteğimizi kısa zamanda bırakmak zorunda kaldık.
Okul müdürü kadın kaçırma olaylarının yoğun yaşandığını söyleyip, okulun çevresinde yürümememiz konusunda uyardı bizi. Okulun bahçesinde
volta atmak düştü bize de… Akşamları okula gidip, bahçesinde yürüyüş yapıyorduk. Evimi ‘modern hapishanem’ diye nitelendiriyordum.
Dış kapısının anahtarını ancak iki dakikalık uzaklıktaki okula giderken kullanabiliyordum. Kitaplar da olmasa bir hiçtim sanki…
O nedenle bütün yaşantımızın öznesi okuldu.

– Bu katı kurallar çocuklar için de geçerli miydi? 

– Evet, çocuklar sokakta oynayamıyor.
Zaten kız çocuklarının sokakta oynaması mümkün değil.