Ülkemizde meslek hastalıkları ve
KOVİT-19
Dr. Mahmut YAMAN
İşyeri Hekimi
(AS: Bizim katkımız yazının altındadır..)
Dünyanın neresinde ve hangi işyerinde olursa olsun, çalışanlar 2 temel risk ile karşı karşıyadır:
- İş kazası geçirmek / Meslek hastalığına yakalanmak
Meslek hastalıklarında sınıflama, tanı süreçleri, tedavi ve sonrasında yapılması gerekenler Yasal düzenlemelerle sınırlandırılmıştır. Bu yazıda, hem meslek hastalıkları ile ilgili olarak eksiklerimiz, bilmemiz gereken kimi ayrıntılar öne çıkarılmış ve hem de KOVİT-19 ile ilgili olarak sürdürülen “meslek hastalığı mı, değil mi” tartışmalarına netlik kazandırılmak amaçlanmıştır.
Meslek Hastalığı nedir?
Meslek hastalıkları günlük yaşamımızda karşılaştığımız hastalıklardan farklı özellikler taşımaktadır. Öncelikle hastalığın tanımını bilmek gerekir. 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Yasası 3. maddede 1. Fıkra l bendinde “Mesleki maruziyet sonucu ortaya çıkan hastalık” diye çerçeve tanım yapılmıştır. (RG 28339 sayı ve 30.12.2012 tarih)
Meslek hastalıklarının sigorta(lı) açısından ayrıntılı tanımı aşağıdaki mevzuatta verilmiştir.
- Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Yasası 14. madde (RG 26200 sayı ve 16.06.2006 tarih)
- Çalışma Gücü ve Meslekte Kazanma Gücü Kaybı Oranı Tespit İşlemleri Yönetmeliği 4. Madde 1. Fıkra i bendi (RG 27021 sayı ve 11.10.2008 tarih)
Not: Meslek hastalıkları mevzuatımız aslında 22.6.1972 tarih ve 14223 sayılı Resmi Gazetede yayınlanan “SOSYAL SİGORTA SAĞLIK İŞLEMLERİ TÜZÜĞÜ” 7. Bölümün (62,63, 64, 65 ve 66 maddeler) ekleri ile birlikte herhangi bir değişiklik yapılmadan, AB uyum çerçevesinde çıkartılan yeni mevzuata aktarılmasından ibarettir. Zaman içinde 1978 yılında kimi maddeleri güncellenmiştir.
Meslek hastalıklarının ayrıntılı tanımı;
Sigortalının çalıştırıldığı işin niteliğine göre; (1) Yinelenen bir nedenle veya (2) İşin yürütüm koşulları yüzünden uğradığı (3) Geçici veya (4) Sürekli (5) Hastalık, (6) Sakatlık veya (7) Ruhsal arıza durumları meslek hastalığıdır. Tanım içinde dikkat çeken 7 ayrıntı vardır. Şimdi bunları görelim.
Tekrarlanan sebep; Çalışanın sürekli olarak aynı işi yapıyor olmasıdır.
İşin yürütüm şartları; Çalışma ortamı koşullarıdır. Ortamdaki fiziksel, kimyasal, biyolojik, psiko-sosyal ve ergonomik etkenler sağlığa ciddi zarar verebilir.
Geçici; kimi meslek hastalıkları geçicidir ve tedavi sonrası tümüyle iyileşir.
Sürekli; kimi meslek hastalıklarının etkileri kalıcıdır ve iyileşmez.
Hastalık; kimi meslek hastalıkları yalnızca organ ve dokularda etkili olur.
Sakatlık; kimi meslek hastalıkları sakatlık (fiziksel, mental… özür) yaratır.
Ruhsal bozukluk; kimi meslek hastalıkları ruhsal bozukluklar yaratır. Ülke mevzuatımızda ruhsal bozukluklar ayrıntılı olarak ele alınmamıştır.
Tanımdan da anlaşılacağı üzere her hastalık meslek hastalığı sayılmamaktadır. Bir hastalığın meslek hastalığı sayılabilmesi için;
- Yapılan işle ilgili olması
- Çalışılan ortamla ilgisi olması… gerekir.
Ülkemizdeki meslek hastalıkları Çalışma Gücü ve Meslekte Kazanma Gücü Kaybı Oranı Tespit İşlemleri Yönetmeliğine bağlı eklerden Ek-2 içinde listelenmiştir. Bu listeye göre meslek hastalıkları A, B, C, D ve E cetveli diye 5 ayrı ana başlık altında listelenmiştir. Her bir listenin de kendi içinde alt başlıkları vardır. Bu liste tarafımca şematize edilerek, aşağıda Şema – 1 ile verilmiştir. Bu Liste en son 1991’de güncellenmiştir.
Şema – 1: Ülkemizdeki Meslek hastalıklarının şematik sınıflaması.
26.06.2002’de Uluslararası Çalışma Örgütü (ILO) 194 sayılı Tavsiye Kararı ile yeni meslek hastalıkları listesini -öneri olarak- yayınlamıştır. 2010 yılı Şubatında ILO Tavsiye Kararını güncellemiş ve listeye 2,4 maddesinde görülen “Zihinsel ve davranışsal bozukluklar” bölümünü de eklemiştir.
Şema – 2; ILO Meslek hastalıkları öneri listesi.
Her iki şema görünüş olarak farklı olmakla birlikte içerik açısından çok az farklılık vardır. Bu farklılıklar aşağıdadır.
Eksiklerimiz:
1- ILO listesinde kimyasal maddeler 41 başlık altında 868 madde olarak verilmiştir. Bizim listemizde ise kimyasal maddeler 25 başlık altında 866 madde olarak verilmiştir. Bizim listemizde Ozon ve Osmiyum yoktur.
2- ILO listesinde Fiziksel etmenler içinde Optik Radyasyon başlığı altında Mor Ötesi (UV) Işınlar, Görünür Işık, Kızıl Ötesi (IR) Işınlar ve Lazer yer almaktadır. Bizim E listesinde ise yalnızca Kızıl Ötesi (IR) ışınları ile olan hastalıklar tanımlanmıştır.
3- ILO listesinde Fiziksel etmenler içinde “Aşırı Sıcak” yer almaktadır. Bizim listemizde ise “aşırı sıcak” yoktur.
4- ILO listesinde Zihinsel ve davranışsal bozukluklar yer almaktadır. Bizim meslek hastalıkları tanımında “ruhsal bozukluklar” ifadesi olmasına karşın, Listede herhangi bir ruhsal hastalık tanımı yoktur.
Pnömokonyoz deyimi başlangıçta işyerlerinde genellikle mineral tozlarının solunması sonrasında ortaya çıkan non-neoplastik akciğer lezyonları için kullanılmıştır. Ancak günümüzde bu deyim organik ve inorganik parçacıklar, kimyasal madde buharları ve dumanları da içine alarak genişletilmiştir. Ülke mevzuatında ise halen toz solunmasına bağlı akciğer hastalıkları olarak ele alınmaktadır. Bu konuda gerekli yasal değişiklikler henüz yapılmamıştır.
Bir başka sorunumuz da “işe bağlı hastalık” kavramının mevzuatımız içinde yer almamasıdır. Bizim E cetvelinde yer alan çok sayıda kas ve iskelet sistemi hastalığı, kimi ülkelerde işe bağlı hastalık olarak tanımlanmaktadır. İşe bağlı hastalıklar normalde toplumda da görülen ancak işyerlerinde daha çok görülen hastalıklardır. Yabancı ülkelerden kopya edilen kimi İSG uygulamalarında işe bağlı hastalık kavramı da kullanılmaktadır. Oysa mevzuatımızda olmayan kavram / kavramları kullanmak hukuksal sorunlar yaratabilir.
Kimi kavramlar: Meslek hastalıkları ile ilgili olarak mevzuatımız içindeki kimi kavramları da bilmemiz gerekir. Bunlara da aşağıda yer veriyorum :
Maruziyet süresi: Zararlı etkenle ilk temasın başlamasıyla hastalık belirtilerinin ortaya çıkması için gereken en az süredir. Çalışma yaşamının başladığı ilk gün, meslek hastalığı yapabilecek sağlık zararlıları ile ilk karşılaşma başlar ve
- Bölüm değiştirme, İşten ayrılma, İşten çıkartma, Emeklilik… ile birlikte sona erer.
Yükümlülük süresi: Bu konu yeterince bilinmemektedir. Çoğu zaman işverenin “yeni bir yükümlülüğü” olduğu sanılmaktadır. Çalışanlar meslek hastalığına yakalandığında, Devlet tarafından bedelsiz tedavi edilmektedir. Bu yükümlülük devletin yükümlülüğüdür. Tedavi hakkından yararlanabilmek için de;
- İşten ayrıldıktan sonra, yasa ile belirlenmiş olan belli sürede kişinin Resmi Sağlık Kurumlarına başvurması gerekir.
Her meslek hastalığının işle ilgi kesildikten sonra haklardan yararlanmak üzere yapılması gereken başvurular için belirli süreler belirlenmiştir. Bu süreye “Yükümlülük Süresi” denir. Mevzuattaki tanıma göre Yükümlülük süresi; Sigortalının meslek hastalığına neden olan işinden fiilen ayrıldığı tarih ile meslek hastalığının meydana çıktığı tarih arasında geçen en uzun süredir. Yükümlülük süresi maruziyet bittiğinde başlar.
Meslek hastalıkları cetvellerimiz 3 sütunluk tablolar halinde yapılmıştır. En üstte meslek hastalığına neden olan etken yer almakta ve altındaki sütunlardan sol yandakinde hastalığın adı ve belirtileri, ortadaki sütunda o hastalık için belirlenmiş olan yükümlülük süresi ve sağ sütunda ise o hastalığın öncelikle görülebileceği işler listelenmiştir.
Şema – 3; Meslek hastalıkları cetvellerimizin yapısı.
KOVİT-19 Meslek Hastalığı mıdır?
Üzerinde bir süredir tartışma yapılan bu konuyu da açıklığa kavuşturmamız gerekir. Yapılan tartışmalarda öne çıkan ayrıntı “KOVİT-19 Meslek hastalığı sayılsın, bunun için de yeni bir yasal düzenleme yapılsın” biçimindedir. Aslında mevzuatı incelediğimizde yeni bir yasaya gerek olmadığı görülecektir. Eğer, yeni bir yasal düzenleme yapılacaksa, mutlaka, yukarıda eksiklerimiz başlığı ile verdiğim yanlışlıkların da düzeltilmesi gerekir.
Salgın halen sürmekte ve çok sayıda sağlık çalışanımızı bu hastalığa -ne yazık ki- kurban verdik. Yitirilen her can değerlidir ve bizler bunun için çok üzülüyoruz. Daha da üzücü olan ise; yitirdiğimiz sağlık çalışanlarının ve yakınlarının “meslek hastalığı uygulaması” yapılmaması nedeniyle hak yitiğine / çiğnemine (ihlaline) uğramalarıdır. Mevzuatımızın şu andaki geçerli durumuyla bile KOVİT-19 meslek hastalığıdır. Şimdi mevzuat ne diyor ona bir bakalım.
Çalışma Gücü ve Meslekte Kazanma Gücü Kaybı Oranı Tespit İşlemleri Yönetmeliğinin 17, 18 ve 19 maddelerini madde başlıkları ile yorumsuz olarak aşağıda veriyorum :
Meslek hastalığı
MADDE 17 – (1) Hangi hastalıkların meslek hastalığı sayılacağı ve bu hastalıkların, işten fiilen ayrıldıktan en geç ne kadar zaman sonra meydana çıkması hâlinde sigortalının mesleğinden ileri geldiğinin kabul edileceği Meslek Hastalıkları Listesine (Ek-2) göre tespit ve tayin edilir.
(2) Herhangi bir meslek hastalığının klinik ve laboratuvar bulgularıyla kesinleştiği ve meslek hastalığına yol açan etkenin, işyeri incelenmesiyle kanıtlandığı hâllerde, meslek hastalıkları listesindeki yükümlülük süresi aşılmış olsa bile, söz konusu hastalık, Sosyal Sigorta Yüksek Sağlık Kurulunun kararı ile meslek hastalığı sayılabilir.
Meslek hastalıkları listesi
MADDE 18 – (1) Meslek hastalıkları, Meslek Hastalıkları Listesinde (Ek-2)
A Grubu: Kimyasal maddelerle olan meslek hastalıkları,
B Grubu: Mesleksel deri hastalıkları,
C Grubu: Pnömokonyozlar ve öbür mesleksel solunum sistemi hastalıkları,
D Grubu: Mesleksel bulaşıcı hastalıklar,
E Grubu: Fiziksel etkenlerle olan meslek hastalıkları.. olmak üzere 5 kümede toplanmıştır.
(2) Bu listenin sol sütununda zararlı etmenin oluşturduğu başlıca hastalıklar ve belirtileri,
orta sütununda yükümlülük süreleri, sağ sütununda hastalık tehlikesi olan başlıca işler
yer almıştır.
Mesleksel bulaşıcı hastalıklar
MADDE 19 – (1) Mesleksel bulaşıcı hastalıklar, Listenin “D Grubu”nda yer alan bulaşıcı hastalıkların, görülen işin gereği olarak veya işyerinin özel koşullarının etkisiyle oluşması ve enfeksiyonun laboratuvar bulguları ile de kanıtlanması gereklidir.
(2) Bu listede yer almayan ama görülen iş ve görev gereği bulaştığı kesin olarak saptanan öbür bulaşıcı hastalıklar da meslek hastalığı sayılır. Bu tanının laboratuvar deneyleriyle kanıtlanması gereklidir. Hastalığın en uzun kuluçka süresi yükümlülük süresi olarak alınır.
18. madde 1. fıkra ç bendinde “D Grubu: Mesleki Bulaşıcı hastalıklar” olarak tanımlanan hastalık kümesi, aynı yönetmeliğin Ek-2 maddesinde aşağıdaki gibi alt başlıklara ayrılmıştır. Alt başlıklar altında hastalık adları verilmiştir.
- D 1. Helminthiasis
- D 2. Tropikal hastalıklar
- D 3. Hayvanlardan insana bulaşan hastalıklar
- D 4. Meslek gereği enfeksiyon hastalıklarına özellikle maruz kişilerdeki enfeksiyon hastalıkları.
Cetvelin sağ sütunun hangi işlerde D4 Meslek hastalıklarının görülebileceği de yazılmıştır. Buna göre; Hastane, dispanser, poliklinik araştırma laboratuvarı vb. sağlık kurumlarında çalışmalarda D4 kümesi mesleksel bulaşıcı hastalıklar görülebilir.
Şimdi 19. maddenin 2. fıkrasını yeniden okuyunuz lütfen. Ne diyor; “Bu listede yer almayan fakat görülen iş ve görev gereği olarak bulaştığı kesin olarak saptanan diğer bulaşıcı hastalıklar da meslek hastalığı sayılır.” Ardından da “Bu husustaki teşhisin laboratuvar deneyleriyle kanıtlanması gereklidir. Hastalığın en uzun kuluçka süresi yükümlülük süresi olarak alınır.”
Şimdi bir de 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Yasasının 14. maddesinin 6. fıkrası ve 58. maddesi hükümlerine dayanarak hazırlanan ve 02.07.2013 tarih ve 28695 sayılı Resmi Gazetede yayınlanan “Sosyal Sigorta Yüksek Sağlık Kurulunun Görev, Yetki, Çalışma Usul ve Esasları Hakkında Yönetmelik” içindeki ilgili maddelere bakalım.
Kurulun oluşumu
MADDE 4 – (1) Kurul; Milli Savunma Bakanlığı, Sağlık Bakanlığı, Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı, Yüksek Öğretim Kurulu, en çok üyeye sahip işveren, işçi ve kamu çalışanlarını temsil eden konfederasyonlar, Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği, Türkiye Esnaf ve Sanatkarları Konfederasyonu, Türk Tabipleri Birliği, Türkiye Ziraat Odaları Birliği ve Kurum tarafından görevlendirilecek birer uzman hekimden oluşur.
Kurulun görevleri
MADDE 7 – (1) Kurulun görevleri şunlardır:
- a) Yasanın* 58 inci maddesinin 5. fıkrası uyarınca, Kurum, Sağlık Kurulunca verilen kararlara karşı ilgililerin itirazlarını inceleyip karara bağlamak. *=5510 sayılı Yasa
- b) Yasanın 14. maddesi kapsamında, 10.2008 tarihli ve 27021 sayılı Resmi Gazetede yayımlanan Çalışma Gücü ve Meslekte Kazanma Gücü Kaybı Oranı Tespit İşlemleri Yönetmeliğinde tespit edilmiş olan hastalıklar dışında herhangi bir hastalığın meslek hastalığı sayılıp sayılmayacağına karar vermek.
- c) Yasanın 14. maddesi ve Çalışma Gücü ve Meslekte Kazanma Gücü Kaybı Oranı Tespit İşlemleri Yönetmeliğinin 17. maddesinde yazılı durumlarda yükümlülük süresi aşılmış olsa bile söz konusu hastalığın meslek hastalığı sayılıp sayılmayacağını, aynı Yönetmeliğin 20. maddesinde yazılı durumlarda üç yıllık çalışma (maruz kalma) süresinin indirilip indirilemeyeceğini karara bağlamak.
Kurul toplantıları ve kararlar
MADDE 11 – (1) Kurul, haftada en az bir kez ve en az yedi üye ile toplanır.
5510 sayılı yasa çıkartılmış, bu yasanın kimi maddelerinin uygulama kılavuzu niteliğindeki aşağıdaki yönetmelikler Anayasanın 124. maddesine ve normlar hiyerarşisine uygun olarak çıkartılmıştır.
- Yasanın 14. maddesine dayanarak Çalışma Gücü ve Meslekte Kazanma Gücü Kaybı Oranı Tespit İşlemleri Yönetmeliği
- Sosyal Sigorta Yüksek Sağlık Kurulunun Görev, Yetki, Çalışma Usul Ve Esasları Hakkında Yönetmelik
SSK Yüksek Sağlık Kurulu, Yönetmeliğin 11. maddesine uygun olarak yapacağı ilk toplantıda “KOVİT-19 Meslek hastalıkları listesine alınmıştır” diye bir karar aldığında,
sağlık çalışanları için sorun çözülmüş olacaktır.
Not: 657 sayılı Devlet Memurları Yasasının 105 ve 188. maddeleri, kamuda çalışanlar için Meslek Hastalıkları uygulamasına izin vermektedir.
Sağlık çalışanları dışında kalan çalışanlar açısından KOVİT-19’un nasıl ele alınacağı hem tartışmaya açık, hem de çok duyarlı olması nedeniyle başka bir yazının konusudur.
==============================================
Dostlar,
Saygın meslektaşımız, kıdemli işyeri hekimi ve eğiticisi Dr. Mahmut Yaman’ı 1988’den bu yana tanırız. Trakya Üniversitesi Tıp Fakültesinde çalıştığımız yıllarda (1988-2004) kendisinin İşyeri Hekimliğini büyük bir yetkinlikle yürüttüğü Trakya / Kırklareli Cam Fabrikalarına, 6. sınıf tıp öğrencilerimizi götürür, iş sağlığı – güvenliği eğitimlerine uygulamalı katkı alırdık. Asistan hekimlerimize uygulama olanağı sağlardık. Sn. Dr. Yaman ile yürüttüğümüz bilimsel araştırma projeleri de olmuş ve bu çalışmalar ilgili bilimsel dergilerde yayınlanmıştır.
Dr. Yaman, son yıllarda İşyeri Hekimi yetiştiren Eğitici yetkisine sahiptir ve özel ilgisi / birikimi ile İşçi Sağlığı İş Güvenliği alanında son derece işlevsel yazılımlar geliştirmekte, sektörde bu alanda çalışan kimi firmalara danışmanlık hizmeti vermektedir.
Bilindiği gibi KOVİT-19 salgını ülkemizde 10 ay içinde 300’ü aşkın sağlık emekçisini kurban almıştır. 120 bini aşkın sağlık emekçisi bu hastalığa yakalanmıştır. AKP + MHP’den oluşan iktidar bloku, yukarıda Sn. Dr. Yaman’ın yetkinlikle özetlediği mevzuatın açıkça elvermesine karşın, bu hastalığın sağlık çalışanları için meslek hastalığı sayılması hakkını tanımamakta inat ve ısrar ederek açıkça hukuku çiğnemekte ve hak gaspı yapmaktadır. Hiç gerekmediği halde yeni yasal düzenleme konusu gündeme getirilmiş ve TBMM’de Cumhur İttifakınca reddedilmiştir. Bu durum gerçekten hazin ve ibretliktir ve hızla sonlandırılması gerekmektedir; bizim de iktidara çağrımızdır.
Bu kapsamlı ve emekli yazıyı, ricamız üzerine kısa sürede yazan saygın meslektaşımız Dr. Mahmut Yaman‘a şükranlarımızı sunuyoruz.
Sevgi ve saygı ile. 02 Ocak 2021, Ankara
Prof. Dr. Ahmet SALTIK MD, MSc, BSc
Ankara Üniv. Tıp Fak. Halk Sağlığı Anabilim Dalı (E)
Sağlık Hukuku Uzmanı, Siyaset Bilimi – Kamu Yönetimi (Mülkiye)
www.ahmetsaltik.net profsaltik@gmail.com
facebook.com/profsaltik twitter @profsaltik
Not : TBMM kabul tarihi 25/4/2013, Yasa No. 6462; KANUN VE KANUN HÜKMÜNDE KARARNAMELERDE YER ALAN ENGELLİ BİREYLERE YÖNELİK İBARELERİN DEĞİŞTİRİLMESİ AMACIYLA BAZI KANUN VE KANUN HÜKMÜNDE KARARNAMELERDE DEĞİŞİKLİK YAPILMASINA DAİR KANUN..
özürlü, sakat, çürük sözcükleri 96 yasadan çıkarıldı; ENGELLİ sözcüğü kondu.