Bu yazının kökten dinciler ile ilgili olduğunu mu düşündünüz? Yoksa muhafazakarlar ile ilgili olduğunu mu? Veya yaşlı insanlarla? Hayır, bu yazı sizinle ilgili.

Bu yoruma ‘yok canım, benimle ne alakası var’ dediyseniz, tam isabet, sizinle ilgiLİ demektir. ‘Hadi, canım’ deyip sonra ‘acaba benimle ilgili olabilir mi?’ diye şüpheye düştü iseniz, siz daha iyi durumdasınız demektir.

Neden ‘örümcek kafalı’ terimi? Kullanılmayan, işlemeyen her varlık (ev, dolap, makine, mağara…) örümcek ağları ile kaplanır. Bir zihnin kullanılmadığının anlatmak için de bu benzetme kullanılagelmiştir: örümcek ağları ile kaplı bir zihin; hareket etmeyen, kullanılmayan, içinde çalışma olmayan…

Peki zihnin kullanılmaması ne getirir? Tabii ki sabit fikirleri. Çünkü hareketsiz, kullanılmayan bir zihin yeni düşünce üretmeyecektir. Yani ‘örümcek kafalı’ olmanın göstergesi sabit fikirdir. Hani şu, konuşursunuz, anlatırsınız, açıklarsınız ama bir arpa boyu yol alamazsınız ya… İşte onlar örümcek kafalıdır; kımıldamazlar.

Konuştuğunuz her insan sizde küçük veya büyük yeni fikirler oluşturmuyorsa, uzun bir tartışmanın sonunda fikriniz yerinden milim kıpırdamadı ise, en azından karşınızdaki kişinin düşüncelerini savunurken nasıl bir mantık kurduğunu anlayamadıysanız (onun düşüncelerini kabul etmek zorunda değilsiniz, nedenlerini anlamanız yeterlidir), o zaman siz de sabit fikirlisiniz ve kapalı tuttuğunuz zihninizi işletmiyorsunuz demektir.

Açık fikirli olmak, herkes ile hemfikir olmak, her konuşma sonrası fikirlerini değiştirmek değildir. Ama herkesin farklı olan tecrübelerinden kendi tecrübelerine ekleme yapabilmektir. Öğrenmek, yeni düşünce ve bilgileri incelemek, faydalı olanları kendi düşüncelerine eklemek, önceden sahip olamadığınız yeni bakış açılarını keşfetmek, yeni yaklaşımları anlamak, insanların düşünce ve inançlarının temelini anlamak, kendini geliştirmektir. Tıpkı, büyük insan Atatürk’ün, vatan savaşını kazandıktan, yeni Türkiye’nin kurucusu olduktan sonra, cumhuriyete liderlik ederken akşam sofralarında yaptığı gibi; yeni düşünceleri dinlemek, anlamak ve kendini geliştirmektir açık fikirli olmak. O zaman zihniniz örümcek ağları ile kaplanmaz.

Türk halkının, belki de dünya genelinin bir sorunu, işini eline alınca kendini öğrenmeye kapatmaktır. Yani, çoğu insan için eğitim – öğrenim iş edinmek, işini yapabilmek içindir. Örneğin bir kişi, öğretmen oldu, atandı mı, kendini öğrenmeye kapatır. Eğitim hayatı bitmiştir, diplomasını almıştır, artık öğreneceğini öğrenmiştir. Hani derler ya, ‘dervişin fikri neyse zikri o olur’ diye, sadece sözlerimiz değil, davranış ve tutumlarımız da kararlarımızdan etkilenir. Örneğin ‘ben artık oldum, öğreneceğimi öğrendim’ dediğiniz noktada, bu irade ile zihniniz kendini öğrenmeye kapatır. Sabit fikirli olur ve mezun olduğunuz bilgi seviyesinde kalırsınız. Oysa öğrenmek hayat boyu devam eder. Bu durumun bilincinde olup kendimizi öğrenmeye açık tutabilirsek gelişimimiz devam eder ve zamanı yakalayabiliriz. Teknolojik bilgiler, insan hayatları, kültürler, sosyal gelişmeler, ekonomi, tarım, enerji kaynakları, kullandığımız araçlar… her şey ama her şey değişirken biz değişmeyen zihinlerle, örümcek ağlarının içinde kalamayız. Kalıyor isek geri kalıyoruz demektir. O yüzden ‘örümcek kafalı’ ile ‘geri kafalı’ bazen eş anlamlı algılanır. (“Yerinde duran, geriye gidiyor demektir…” –Mustafa Kemal Atatürk)

Bir başka konu da insanlar ile konuşmalarınızda onları ne kadar dinlediğiniz ile ilgili. Kendini öğrenmeye ve yeniliklere kapatan zihniyet dinlemez. Onun bilgisi kesin bilgidir, o zaten ‘olmuş’tur, o her zaman en iyisini bilir, karşısındaki zaten yanlıştır, hatalıdır, kandırılmıştır veya çıkarcı, kötü niyetlidir. Ondan iyi kimse bilemez, her zaman her koşulda o doğrudur, haklıdır. Tanıdık geldi mi?

Bu insanlar dinlemezler. Dinlemedikleri için anlamazlar, öğrenmezler, gelişmezler. Kısacası nerede duruyorlar ise orada kalırlar. Onlarla konuşmaya çalışmak boşunadır, zaman kaybıdır. Siz anlatırsınız, onlar dinlemezler, düşünceleri de bir arpa boyu yol gitmez. Aşağıda birkaç söz paylaştım, konuya ilişkin. ‘Cahil’ yerine ‘sabit fikirli’yi ekleyin (ki bence yakın anlamlılar), durum açıklığa kavuşur:

“Cahil insan her sözünde kendini aklar, alim insan her sözünde kendini yoklar” – Anonim

“Aptala nasihat etmek, cahil ile tartışmak, ikiyüzlü ile dost olmak boşunadır” – Anonim

“Bir delil ile kırk alimi yendim, kırk delil ile bir cahili yenemedim” – Mevlana

Size kırk delil getirilmesine rağmen fikrinizi değiştirmiyor, sabit fikrinizde inat ediyorsanız, kusura bakmayın ‘örümcek kafalı’sınız demektir. Bir delil ile oturup düşünüyor iseniz kendinizi geliştiriyor, zihninizi kullanıyorsunuz demektir. Sonuçta o bir delil ile öğrenip gelişiyorsanız, düşüncelerinize yeni düşünceler katıyor iseniz, yanlış anlama veya bilgilerinizi düzeltiyor iseniz siz açık fikirlisiniz demektir.

Açık fikirlilik ikide bir düşüncelerini başkalarına göre değiştirmek değildir. Sağlam temel üzerine yeni katlar, bilgi ve tecrübeler eklemek demektir. Mesela, ‘Köy Enstitüleri’ fikri Atatürk’e ait değildir, onun dinleyip hak verdiği bir eğitimciye aittir. ‘Devletçilik’ Mahmut Esat Bozkurt’un düşüncesidir. Daha nice düşünceyi Mustafa Kemal çevresindeki insanları dinleyerek veya kitaplar okuyarak, onların tecrübelerini kendi tecrübelerine katarak edinmiştir. Açık fikirlilik budur işte.

‘Yok canım, ben gayet açık fikirliyim!’ diyorsanız, size bundan beş sene önceki siz ile şimdi ki siz arasında fark var mı diye sormam gerekir. Yok mu? O zaman sandığınız kadar açık fikirli değilsiniz. Veya bir sohbette hep siz mi haklı çıkıyorsunuz? Nasıl oluyor bu? Yoksa siz mi kendinizi hep haklı görüyorsunuz? Hiç mi bilgi eksiğiniz, yanlış anlamanız, hatalı sözünüz yok? Konuştuğunuz kişiler hep mi yanlış? Onların yaşları, tecrübeleri, akılları yok mu? Neden farklı bir düşünceyi bu kadar ısrarla savunuyorlar? Onlar kandırılmış mı? Cahil mi? Fanatik mi? Yoksa onların da kendi düşüncelerini savunacak anlamlı nedenleri olabilir mi? Sizin duymayı ret ettiğiniz nedenleri, açıklamaları, bilgileri olabilir mi? Onları savundukları düşünceye ulaştıran kendi mantıkları olabilir mi? Dinlediniz mi onları? Düşündünüz mü söyledikleri üzerine?

Evet ise, tebrik ederim, zihin tıkır tıkır işliyor.

Hayır ise, en azından bana kulak verin ve daha iyi olmak için gelişmeye kendinizi açın. Dinleyin, anlamaya çalışın, üzerinde düşünün. Yine de kendi düşünceniz en iyisi ise tabii ki değiştirmeyin düşüncenizi. Ama başkalarının sözlerinin içerisinde varsa haklı yanlar, o haklı, doğru, yeni düşünceleri alın, ilerletin kendinizi, öğrenin, gelişin.

Yoksa, “Düşünmeyen beyinler, düşüncesizlere esir olmaktan öteye gidemezler.”
(Mustafa Kemal Atatürk)