10 Soruda 2017’de İş Cinayetleri ve İşçi Hakları – Aslı Odman ile Söyleşi
İSİG Meclisi’nden Aslı Odman 2017’de iş cinayetlerini Bianet’e anlatırken bu veriler için “Türkiye’nin utanç rekoru” ifadelerini kullandı ve ekledi: “Bu buzdağının bizim görebildiğimiz yüzü.”
* Fotoğraf: Zelal Yardımcı – Bianet
2017’de işçilerin (o)haline ilişkin Odman’ın değerlendirmeleri:
2016’da neydi, 2017’de ne oldu?
“İSİG Meclisi‘nin aylık raporları, senelik hesaplarımız, adalet arayan işçi ailelerinin çıkardığı almanak da dahil olmak üzere hepsi buzdağının görünen yüzünü kayıt altına alabiliyor. 2016’da 1970 işçi ölmüştü. Bugün (28 Aralık) itibariyle 2000 işçi hayatını kaybetti. “Dünya Sağlık Örgütü’nün oranlarını kabul edersek, bunun altı katı işçi meslek hastalıklarından öldü. İşyeri intiharları Türkiye’de tescil edilmiyor. Meslek hastalıkları gibi intiharların da ardında yaşananlar kanıtlanamadığı için işyeri intiharları iş cinayeti olarak görülemiyor. OHAL sonrası somut bir şekilde kişinin elinden işinin alınması sonucu gerçekleşen intiharları sayabiliyoruz ama onun dışında kalanlar belgelenemiyor.
OHAL ve iş cinayetleri: “Hakları kullanmak imkansız hale geldi”
“OHAL işçinin hakkını savunmasını gittikçe imkansız hale getiren hukuki ve sosyal bir sistem yarattı. Nasıl politik düzlemde otoriterleşme artıyorsa işyeri zemininde de buradan alınan hakla otoriterleşme artıyor. Bu da işçilerin bedeninde ve psikolojisinde çok daha büyük baskılara neden oluyor. “Bu sene iş cinayetlerinin artmasının en büyük nedeni de işçilerin canlarını korumak için ufak bir söz söylemesi ya da İş Kanunundan gelen tehlikeli işi reddetme hakkını (AS: 6331 s. İş Sağlığı ve Güvenliği Yasası d. 13) kullanmasının artık imkansız hale gelmiş olması. Zaten Türkiye’nin verili şartlarında çok zordu. Bunun üzerine meşrulaştırılmış otoriter rejim gelince ve devlet bir bütün olarak şirket gibi davranınca insanlar ‘verimlisin ya da yoksun’ seçeneğiyle karşı karşıya bırakılıyor.
“İş cinayetlerindeki %10 artışın en çok örgütlü, daha güvenceli çalışan, erkek sanayi işçilerinde olduğunu görüyoruz. Ama bu diğerleri ölmüyor demek değil aksine bizim ulaşabildiğimiz ve güvenceli çalışan kısımda bile bu denli artış varsa diğer kısımlarda çok daha fazla kişi hayatını kaybediyor anlamına geliyor. OHAL sadece sokakta yürümemeyi getirmiyor aynı zamanda iş yerinde ‘ben bu tehlikeli işte çalışmayacağım‘ diyen işçinin de sesini kesiyor.
KHK’lar ve işçi hakları: “İş kanunundan doğan haklar kullanılamıyor”
“KHK ile İş Kanunu askıya alındı ve arabuluculuk sistemi getirildi. Bu da işçilerin İş Kanunundan doğan haklarını kullanamıyor olmaları demek.
* Her yerde KHK kisvesi altında işçiyi ölüme götüren,
işverenin gücünü arttıran eylemler yapılıyor.
işverenin gücünü arttıran eylemler yapılıyor.
“Sosyal haklar ve çevre dikkate alınmadan hem daha fazla işletme kuruluyor hem de var olan işletmelerde işçiler çok daha rahat çalıştırılabiliyor. Her ne kadar iş cinayetlerinde buz dağının ucunu belgeleyebilsek bile bizim ulaşabildiğimiz rakamlar bile artıyor.
Kazanılmış hakların kaybedilişi: “Kamu güvenliği için grev yasak”
“Türkiye’de grev yapma hakkına sahip olan toplu iş sözleşmeli işçi sayısı yüzde dört bile değilken bu hak da işçilerin elinden alındı. Grev işyerindeki tartışmanın işçi lehine çözülebilmesi için bir haktı. Fakat grev yapmak artık imkansız; kamu güvenliğini tehdit ettiği gerekçesiyle yasaklanıyor. “KHK sistemi bütün güvenceli memuriyet sistemini ve 657’yi bir rüya gibi değiştirdi. Bütün işçilerin kazanılmış haklarını bir anda elinden alabilecek sistem kurdu.
696 sayılı KHK ve taşerona kadro: “Taşeronlukla iş cinayetinin ilişkisini anlayamayan mesele”
“Türkiye’de taşeron işi çok kısıtlı bir kesime tanınmış ve teknik uzmanlık gerektiren bir haktı. Ama devlet bile kendi kanununun üzerini çiğneyip kamuda da illegal bir şekilde taşeron çalıştırabiliyordu. Şimdi kamuda çalışan yaklaşık iki milyon işçiden sadece 400 bini onlar da özel bir sınava tabi tutularak yani ideolojik kontrolle kadroya alınacak. Zaten işçinin mahkemeye başvurduğu zaman hukuk işlediği takdirde alabileceği kadro hakkını ideolojik uygunluk arayarak verecekler. “Taşeronlukla iş cinayetinin ilişkisini, iş güvenliğinin bütününü algılayamayan, taşeronluk sistemiyle hiçbir ilişkisi olmayan bir mesele.
İşyeri intiharları ve OHAL: “İş cinayetleri artık bütün toplumun meselesi”
“Kişilerin var olan hakları, haklarla beraber işi, işle beraber iş üzerinden kurulmuş kimliği kişinin elinden alınıyor. O yüzden işyeri intiharları bizim ulaştığımızdan çok daha büyük. Çünkü burada çalışmaya bağlı toplumsal travma yaşanıyor.
“Öte yandan memur kesim, belli bir toplumsallığı temsil eden bir kitle olduğu için cumhuriyet ideallerinin ellerinden alınması sadece bireysel acıya neden olmuyor. Aynı zamanda cumhuriyetin çalışmayla kurduğu ilişki de yeniden tanımlanıyor. Artık iş cinayetlerinin başkasının derdi olmadığını en güvenceli kesimler de görüyor. Orta sınıf burjuva kesimle Şırnak’ta kuyuya inen madencilerin çalışma koşulları birbirine eşitleniyor. Bütün toplumun meselesi olarak algılanıyor artık.
Meslek hastalıkları: “Türkiye’nin politikasızlık politikası alanı”
“Türkiye’de bu alanda politikasızlık politikası var. Hiçbir şeyin kaydı tutulmuyor. Sosyal Güvenlik Kurumu (SGK) verilerine baktığımızda Türkiye’de geçen yıl meslek hastalıklarından bir kişi bile ölmemiş.
“Yeni çıkan mega projelerin var ve sonuçları da mega oluyor. Örneğin biz 3. Havalimanındaki ölümlere kesinlikle erişemiyoruz. Kamusal planlama yok. Şirketler üzerinden kişisel lobiler yapılıyor. Hepsine onay verince o bölgenin ne insani ne çevresel olarak ne de atıklar üzerinden çekemeyeceği bir ağırlıkta sanayi oraya yığılıyor.
“Esenyurt’ta aynı anda 10 inşaata çalışma izni veriliyorsa sokaktan geçecek hafriyat kamyonlarının yoğunluğu bellidir. Binlerce insanın geçtiği caddeye bir anda o kadar kamyon sokulursa senede 40 kişi ölür, bu bir kuraldır. Hem kamyon şoförlerinin ve çarptığı insanların ölümüyle iş cinayeti yaratıyor hem kent hem de inşaat suçu. Mega projelerle böyle üçlü bir form oluşturuldu.
“Artık Türkiye’de çevreyle ilgilenmek iş cinayeti çalışmak; mülteci çalışmak mülteci işçi ve yine çevre çalışmak demek. Bizim bütün iş cinayeti raporlarımız, ayrımın giderek anlamsızlaştığını gösteriyor.
Mülteci ve çocuk işçiler: “En kontrolsüz işçi enjeksiyonu”
“Mülteci işçilerle ilgili 2016’da ilk defa ayrı bir rapor yapmıştık. Çocuk işçi ölümlerinin en fazla olduğu alan da mülteci işçiler katmanında yer aldı. Suriyeli çocuk işçilerin oranı Türkiyeli çocuk işçilerin sayı ve iş yükü bakımından oran olarak çok daha fazla. En kontrolsüz işçi enjeksiyonu o kesimde yaşanıyor.
“Mülteci işçilere çok kısıtlı bir şekilde çalışma izni çıkarıldı ama o çalışma izninden faydalanan yaklaşık 101 kişi. Fakat esasında fiilen çalışanlar çocuk işçiler, tekstil atölyeleri, mevsimlik işçilik ve madenler gibi en görünmez alanlarda oluyor. Üstelik kurumsal bir ırkçılık baskısı altında bunları yaşıyorlar. Suriyeli 13 yaşında bir işçi öldüğü zaman biz onun çalıştığını anlayabiliyoruz.
Kadın işçiler: “Sosyal devletin görevini de kadınlar üstleniyor”
“Bu yıl 25 Aralık itibariyle 115 kadın işçi hayatını kaybetti. Türkiye’de kadınların ekonomik istihdama katılımı zaten çok düşük, yüzde otuzu geçemiyor. Her 10 çalışandan üçü kadınsa bu defa içlerinde sigortalı olan biri geçemiyor. Kadınlarda enformellik oranı %60 erkeklerde %40 olarak seyrediyor.
“Kadın devletin sağlamadığı işçi sağlığı iş güvenliği tedbirlerini tek başına sağlıyor. İşçinin psikolojik ve fizyolojik yeniden üretimi noktasında bütün işler ve ev yükü kadının omuzunda. Halbuki bu sosyal devletin görevi. Ayrıca kadınlar temizliğe gidiyor, ev içinde el işi gibi enformel işler de yapılıyor. Fakat ev içi üretim gibi bunlar da kayıt dışı kalıyor.
Yargıda iş cinayetleri: “Ceza hukuku şirket hukukuna yaklaştırılıyor”
“İş cinayetlerini ceza mahkemesine taşıyan örgütlü tek ekip, Adalet Arayan İşçi Aileleri. Davutpaşa patlamasından beri tekil ve toplu ölümlerin olduğu setten madene kadar 14 vakada aileler birbirlerini buldu ve bu arayışı başlattı. 2008’den beri öncü bir kazanım sağlanamadı ama öncü bir birlik oluşması bu davaların yalnızca tazminatla kapatılır halden çıkarılıp ‘iş cinayetleri esas kamu sorunudur o yüzden ceza hukukunun alanıdır’ tescili için çok faydalı bir adımdı.
“Ceza mahkemelerinde davaların çoğunluğunun konusu cumhurbaşkanına hakaret ya da örgüt propagandası. Ceza hukuku seçimlik bir şey değildir. Belli suçları oraya koyarsın ki toplumsallığı sağlamaya devam edebilesin. Şu anda özünden koparılıyor. ‘Kamuya karşı işlenen ceza’ tanımlaması sarsılıyor ve ceza hukuku şirket hukukuna yaklaştırılıyor.
“İş cinayetleri de esas kamu güvenliği sorunudur ve yeri ceza kanunudur. Günde 30 insanın ölmesine kimse doğal, normal, olağan diyemez. Biz zaten daha önce OHAL yaşıyorduk. Savaş olsa bu ülkede her gün 30 insan ölmez. Ama biz olağan işyeri barışı içinde 30 kişiyi işyeri intiharlarında, meslek hastalıklarında, iş cinayetlerinde kaybediyoruz.”
Aslı Odman hakkında
Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi Şehir ve Bölge Planlama Bölümü’nde öğretim görevlisi. Uzun yıllar yurtdışında yaşadıktan sonra 2002 yılında Türkiye’ye döndü. Mekânsal Tarih, Kent Tarihi, Tarihsel Coğrafya, İstanbul Tarihi ve Sosyolojisi akademisyenin başlıca araştırma alanlarını oluşturuyor. Ayrıca iş cinayetleri konusunda da çalışmaları var ve İSİG Meclisi’nde yer alıyor. Odman “Gezi’yi Soldan Kavramak 18 Brumaire’den Taksim Direnişi’ne” kitabının yazarları arasında. (02.01.2018 Tansu Pişkin / Bianet)
==============================================
Dostlar,
Dostlar,
Gerçek anlamda ülkemizin acı sorunlarından biridir İŞÇİ SAĞLIĞI – GÜVENLİĞİ..
Gerçekte “çalışan” öznesinin kullanılarak sorun ve sorumluluk alanının daha da genişletilmesi gerek. Ulusal ve uluslararası hukuk mevzuatında önemli bir boşluk olduğunu söylemek zor. Tersine, alana ilişki mevzuat (yazılı hukuk kuralları) “oldukça” yeterli sayılabilir. Özellikle AB’ye katılım sürecinde Türkiye bu mevzuatını iyice pekiştirdi.. Örn. Avrupa Sosyal Şartı daha 3. maddesinde tüm çalışanların sağlıklı ve güvenli çalışma hakkını tanıyor ve vurguluyor.
Sorunun odağında gerçekte sermayenin içtenlikli olmayışı yatıyor. Bu bağlamda siyasal iktidarlar da zorlanarak sınırlandırılıyor. Örn. 6331 sayılı İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği Kanunu 30 Haziran 2012’de yürürlüğe kondu genel olarak Kimi hükümleri ise zamanla yürürlüğe girecekti. Bunların başında kamuya ait sanayiden sayılmayan işler de dahil tüm toplu çalışma alanlarında, çalışanların yasal statüsü ayrımı yapılmadan Çalışan Sağlığı ve Güvenliği Birimlerinin kurulması 3. kez ertelenerek 30 Haziran 2020’ye bırakıldı. Bu yasa adeta çalışma yaşamında sıkıyönetim kuralları getiriyor kağıt üstünde ancak yaşamın gerçekliği karşısında gene işletilemiyor. 6331 s. İSG Yasasının kabulünden yaklaşık 1 yıl sonra 13/14 Mayıs 2013 gecesi Soma faciası yaşandı ve resmen açıklandığına göre 301 emekçiyi kurban verdik. Onu izleyen pek çok toplu iş cinayeti (kazası!?) olaylandı.
Bir kez Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı etkin denetim yap(a)mıyor. 1,5 milyon dolayında kayıtlı işyerini sayısı 1000’i (bin) bulmayan denetçi ile etkin olarak denetlemek olanak dışıdır. Sermaye, neredeyse 500 (beş yüz!) yıllık alışkanlığını (hatta bağımlılığını!) bırakamıyor :
– Maksimum kâr!
Siyaset kurumunu da büyük ölçüde sermaye finanse ettiğinden, ikisi arasında sıkı bir organik dayanışma – işbirliği (ittifak) kaçınılmaz olarak doğuyor. Emekçi yalnızlaştırılıyor. En başta örgütlenme hakkının içi boşaltılmış durumda. Özelleştirme ile emek sendikacılığı avuç içinde kar gibi eritiliyor. Oysa;
Siyaset kurumunu da büyük ölçüde sermaye finanse ettiğinden, ikisi arasında sıkı bir organik dayanışma – işbirliği (ittifak) kaçınılmaz olarak doğuyor. Emekçi yalnızlaştırılıyor. En başta örgütlenme hakkının içi boşaltılmış durumda. Özelleştirme ile emek sendikacılığı avuç içinde kar gibi eritiliyor. Oysa;
* Sendika yoksa işçi sağlığı – iş güvenliği de yoktur!
Kayıt dışı bir başka sorun..
Yüksek işsizlik resmen %12’lerde, gerçekte 2 katı!
Düşük ücretler – yoksullaştırma, iş güvencesizliği, esnek istihdam..
Yüksek işsizlik resmen %12’lerde, gerçekte 2 katı!
Düşük ücretler – yoksullaştırma, iş güvencesizliği, esnek istihdam..
Nereye dokunulsa kanıyor. Buna bir de halkımızın yazgıcılığı eklenince..
Hele hele en tepedeki siyasetçilerin bile böylesi ürkünç (vahim) tablo karşısında “.. bu işin fıtratında ölüm var..” gibisinden akıl – bilim ve vicdan dışı söylemleri belki de en temel sorumlu!
Türkiye, taaa 1932’de üye olduğu ILO’nun (Uluslararası Çalışma Örgütü) İş Sağlığı – Güvenliği bağlamında yayınladığı 200 (iki yüz!) dolayındaki Sözleşmenin (Convention) ancak 1/4’ünü kağıt üstünde benimsemiş durumda.. Niçin?? Sorunun ciddi küresel boyutları da var..
Türkiye çalışma yaşamının aktörlerini (işçi ve işveren sendikaları), ILO ve Dünya Sağlık Örgütü uzmanlarını, akademiyi, meslek odalarını… bir Ulusal Çalışma Güvenliği Kurultayı‘nda toplamalı ve Ulusal Ölçekte bir bilimsel – emekten yana pozitif ayrımcılık koyan bir İşçi Sağlığı – İş Güvenliği Politikası üretmeli, katılımcı olarak kararlılıkla uygulamalıdır.
Özerk bir “Türkiye Ulusal İş Sağlığı Güvenliği Kurumu” oluşturmak (örn. ABD, NIOH modeli benzeri) büyük önem taşımakta. Küreselleşme = Yeni emperyalizm küresel ölçekte dayanışma ile geriletilmeli ve yabanıl (vahşi) kapitalizm ehlileştirilerek – terbiye edilerek “maksimum kârdan makul kâra” çekilmelidir.
– Yerel – küresel sermaye tarafından gaspedilen Devlet, yeniden özgürleştirilerek sosyalleştiril-meli, emekçiler de politik iktidarda adil siyasal katılma sağlayabilmelidir.
– Yerel – küresel sermaye tarafından gaspedilen Devlet, yeniden özgürleştirilerek sosyalleştiril-meli, emekçiler de politik iktidarda adil siyasal katılma sağlayabilmelidir.
Sorun, tüm yakıcılığıyla toplumsal gündemde hak ettiği yerde tutulmalıdır.
……
Yazı zaten epey uzun.. biz de fazla uzatmayalım. Sitemizde soruna ilişkin epey yazı var..
Sevgi ve saygı ile. 10 Ocak 2018, Ankara
Dr. Ahmet SALTIK
Ankara Üniv. Tıp Fak. – Mülkiyeliler Birliği Üyesi
www.ahmetsaltik.net profsaltik@gmail.com