Etiket arşivi: kısa çalışma ödeneği

Bu Paralar Nereye Gitti?

Bir Cevap Yazın
Share via emailShare on WhatsApp Share

Bu Paralar Nereye Gitti?


Recep YILMAZ
Mühendis – Yazar
Cumhuriyet, 29 Ocak 2021

2020 yılı Bütçe Kanunu’nda 139 milyar lira olan bütçe açığının yılsonunda 173 milyar lira olarak gerçekleştiği açıklandı. Bir önceki yılın açığına göre tam %40 arttı. Ama bu bile bir başarı hikâyesi gibi sunuldu. Aslında propagandanın böylesine yakın tarihten aşinayız.

Yine 2020 yılında bütçeden yapılan faiz ödemesi ise 134 milyar lira oldu.

  • 18 yılda toplam 1 trilyon liranın faize ödendiğini artık sağır sultan bile duydu.

Öte yandan 833 milyar lira da vergi toplandı. Peki, bu paralar nereye gitti?

İşinden, gelirinden olan işçiyi yalnızca öldürmeden yaşatacak düzeyde verilen ücretler İşsizlik Sigortası Fonu’ndan karşılanıyor. Faize kasasından 134 milyar lira çıkan maliyenin işçiye verdiği yok üstelik aldığı bütün ücretlerden vergi tahsil ediyor.

BORÇLANMA HAKKI YOK

2020 yılının büyük kesimi maalesef pandemiyle geçti ve geniş tanımlı işsiz sayısı 10 milyonu buldu. Büyük bir bölümü de ücretsiz izne gönderildi.

  • İki milyondan çok işsiz veya ücretsiz izinli işçi pandemide “Nakdi Ücret Desteği” adıyla oluşturulan günlük 39 lira ile geçinmeye layık görüldü.

    İŞKUR verilerine göre Nisan-Aralık 2020 döneminde 2 milyon 291 kişiye toplam 7.2 milyar lira ödendi. Daha da önemlisi 2020 yılsonunda fonda 103 milyar liralık varlık bulunduğu halde işçiler 39 liraya talim ettirildi. 2020’de günlük 39 lira olan bu Nakdi Ücret Desteği 2021 artışı(!) ile 47 lira oldu. Bu ücretten Damga Vergisi alan bir anlayış ise hâlâ devam ettiriliyor. (AS: Asgari ücretten damga vergisi alan AKP iktidarı, Şehir Hastanelerinin milyarlık sözleşmelerinde damga vergisi yok!)

Kısa çalışma ödeneğini alabilenlerin sayısı ise nisan ayında 3 milyon 243 bin iken aralık ayında bu sayı 1 milyon 238 bin kişiye düştü. İşverenin bildirimiyle ödenebilen bu ücretin alınabilmesi için son üç yılda toplam 450 gün primi ödenmiş ve son 60 gündür de çalışıyor olması gerekiyordu. 2020 yılında bu şekilde toplam 25.3 milyar lira ödendi.

İşsizlik ödeneğini alabilenlerin sayısı ise nisan ayında 592 bin iken aralık ayında bu sayı 207 bin kişiye düştü. 2020 yılında bu şekilde toplam 6.2 milyar lira ödendi. Sigortalı olduğu gün sayısına göre altı, sekiz veya on ay gibi bir süre için verilen işsizlik ödeneğini hak edebilmek Türkiye’de engelli koşu ile eşdeğer.

İşçinin hukuken geçerli olmayacak bir tutanak ile “ahlak kurallarına aykırı davranış” (Kod29) suçlanması işsizlik ödeneğini almasına engel! Bunun iftira olduğunu mahkemede kanıtlayan işçiye ise ödenen bir tazminat yok. Pandemide işten çıkarma yasağından muaf (AS: muaf) tutulan bu yöntem suiistimal edilerek (AS: kötüye kullanılarak) binlerce işçi yine işten atıldı. Üstelik içlerinde önemli bir bölümü sendikaya üye oldukları gerekçesiyle bu şekilde suçlandı.

Yukarıda özetlenen üç başlıkta yapılabilen ödemelerin tümü İşsizlik Sigortası Fonu’ndan yani işçinin kendi emeğiyle oluşturulan fondan karşılanıyor. Yine fondan devletin kasasına Genel Sağlık Sigortası (GSS) primi ve Damga Vergisi ödeniyor ve böylece Devlet, verdiği desteği fazlasıyla geri alıyor. İşini yitirmiş veya ücretsiz izinde milyonlarca işçinin bu dönemde yalnızca sağlıktan yararlanması amacıyla GSS primi yatırılıyor.

Yani yaşlılık primi yatırılmıyor ve bu dönem emeklilik hesabında ölü dönem olarak kabul edilecek. Üstelik borçlanma hakkı da yok!

İKİ AYRI TUTUM

İşverene yapılan teşvik ödemeleri de bu fondan karşılanıyor. 2020 yılında “teşvik” adı altında 18 milyar lira ve İşbaşı Eğitim Programı adı altında 2.7 milyar lira olmak üzere toplam 20.7 milyar lira işverenin kasasına girdi. Peki, bu dönemde fona yapılan işveren desteği ne kadar? 10.8 milyar lira. Yani işverenler bir koyup iki aldılar! Ticaretin böylesi herkese nasip olmaz.

Pandemide asgari ücret düzeyinde bir gelir desteği verilmeyen bu insanların dışında bir de GSS borçlarından dolayı sağlık hizmetine “ücretsiz” erişemeyenler var!

Bu insanlar ancak kararnamelerle izin verilirse ücretsiz erişebiliyor.

Primini ödeyemeyip borcu birikenler ücretsiz sağlık hizmetine bir kararnameyle 31 Aralık’a dek erişebilmişti. 23 Ocak 2021 tarihli Resmi Gazetede yayımlanan Kararnameyle 31 Aralık 2021’e değin yine uzatıldı. Yani en temel sosyal hak olan ücretsiz sağlık hakkı bir kez daha Kararnameyle bahşedildi ancak prim borçları birikmeye devam ediyor.

Oysa GSS prim borcunu affetmek geçilmeyen köprünün garantisini ödemek kadar maliyetli değil.

TEKLİYOR ÇARK…

  • Vergiyi tavana yayıp geliri artırarak işçiye, işsize destek vermesi gereken iktidar, doğası gereği tavandan alamadığı vergiyi tersine tabana yayıyor. 

Asgari ücretten bile Gelir Vergisi tahsil ediyor. İşsizin GSS primine yani aylık 107 lirasına göz dikiyor. İşsizleri her ay borçlandırıyor. Tüm bunlar astronomik yolcu garantilerini, ballı ihaleleri cebe indiren müteahhitler (AS: yükleniciler) ülkesinde oluyor. Bu paraların nereye gittiği aleni (AS: açıkça) ortada.

Nihayetinde (AS: sonunda) yaşanan işsizliği, eşitsizliği, yoksullaşmayı unutturabilmek için toplumu daha çok gererek, sağa sola bağırarak, önüne gelene terörist-zillet diyerek toplumun algısını yönetmeye çalışıyor.

Ama Can Yücel’in dediği gibi 

Tekliyor çağın çarkına okuyan çark,
durdu muydu bir gün bu kör, avara kasnak,
bir zincir yitirenler, bir dünya kazanacak!

Türkiye toplumu daha önce hiç tecrübe etmediği bir yoksullaşma sürecine girdi

Bir Cevap Yazın
Share via emailShare on WhatsApp Share

Ekonomi profesörü Gürsel: Türkiye toplumu daha önce hiç tecrübe etmediği bir yoksullaşma sürecine girdi

BETAM Direktörü Prof. Dr. Seyfettin Gürsel, “Türkiye toplumu daha önce hiç tecrübe etmediği bir yoksullaşma sürecine girdi. Çok sayıda ailenin 2019 gelir düzeylerini yakalayabilmeleri büyük olasılıkla iki yıl alabilir” dedi.

cumhuriyet.com.tr, 03 Ağustos 2020

Bahçeşehir Üniversitesi Ekonomik ve Toplumsal Araştırmalar Merkezi (BETAM) Direktörü Prof. Dr. Seyfettin Gürsel, geçen yılın sonlarından itibaren istihdamdakilerin sayısının düşmeye, işsiz sayısının da azalmaya başladığını söyledi. Gürsel, iş gücü piyasalarındaki bu sıra dışı gelişmenin korona virüsü şoku ile adeta bir tsunamiye dönüştüğünü ifade etti.

İKİ YIL SÜRECEK

Türkiye’nin önemli miktarda insan sermayesini son 5 ay içinde yitirdiğini ortaya koyan Gürsel, “Türkiye toplumu daha önce hiç tecrübe etmediği bir yoksullaşma sürecine girdi. Çok sayıda ailenin 2019 gelir düzeylerini yakalayabilmeleri büyük olasılıkla iki yıl alabilir.” dedi.

Prof. Dr. Seyfettin Gürsel,

  • kısa çalışma ödeneğinden yararlananların sayısının 3.5 milyon olduğunu, ücretsiz izne çıkarılanların sayısının da 1.7 milyonu bulduğuna işaret ederek şunları söyledi:

“Türkiye’de istihdamı doğrudan korumaya yönelik başlıca iki önlem alındı. Kısa çalışma koşulları gevşetildi ve bu statüye geçirilen çalışanların ücretinin tabii bir tavan da vardı zaten %60 devlet tarafından ödenmeye başlandı. Ancak çok geçmeden bu önlemin yeterli olmayacağı anlaşıldı ve ek olarak bir de işten çıkarma yasağı getirildi. Ama aynı zamanda işveren, istediği kadar çalışanını ücretsiz izne çıkarabilecekti. Devlet de ayda 1176 TL gibi son derce yetersiz bir ödeme yapacaktı. Son rakamlara göre kısa çalışma ödeneğinden yararlananların sayısı 3.5 milyondu.

Bunların çoğu fiilen çalışmıyordu. Ücretsiz izne çıkarılanların sayısı da 1.7 milyonu buldu. Bunlar tanım gereği hiç çalışmıyordu. Sonuç olarak 5.2 milyon kişi istihdamda görünüyor ama aslında potansiyel işsizler. Önümüzdeki aylarda fiili işsizliğin nereye gideceği büyük ölçüde bu potansiyel işsizlerin akıbetine bağlı. Bir yanda 2.5 milyon insan işinden olmuş ama iş aramıyor ve ezici çoğunluğu devlet desteğinden yoksun. Diğer yanda 5 milyon küsur kişi sözde istihdamda ama son derece düşük desteklerle idare etmeye çalışıyor.

Yönetim haklı olarak kısa çalışma ödeneği ve işten çıkarma yasağı ekonomi yeterince toparlanmadan son bulursa, açık işsizliğin ya da fiili işsizliğin, aslında fark etmez, patlama yapmasından endişe ediyor. Ama öte yandan yapılan ödemeler bütçe açığını hızla artırıyor. Açıklar, işsizlik sigortasının kasasındaki devlet tahvilleri satılarak yapılıyor ama bu da piyasa faizleri üzerinde baskı yapıyor. Böyle uzun süre idare edemezsiniz.”

  • “Türkiye toplumu daha önce hiç tecrübe etmediği bir yoksullaşma sürecine girdi”

diyen Gürsel “Yegane umut, salgında 2. bir dalga yaşanmadan ekonominin nispeten toparlanması. Ciddi makroekonomik sorunlar birikiyor. % 5-6 büyümeye dönüşün önünde engeller oluşmakta. Çok sayıda ailenin 2019 gelir düzeylerini yakalayabilmeleri büyük olasılıkla iki yıl alabilir. Yoksullaşmanın eğitim, sağlık gibi beşeri sermaye alanlarında neden olacağı yan etkilerden kaçınmak mevcut koşullarda ne yazık ki mümkün görünmüyor“ dedi.

2.5 MİLYON İŞSİZ BUHARLAŞTI

Sözcü gazetesinden Mehtap Özcan Ertürk’e konuşan ve 2.5 milyon işsizin ‘buharlaştığını’ söyleyen Gürsel şu ifadeleri kullandı:

“Geçen yılın sonlarından itibaren, yani korona öncesinde, Türkiye işgücü piyasasında ilk kez görülen sıra dışı bir gelişmeyle karşılaştık. İstihdamdakilerin sayısı azalırken işsiz sayısı da azalmaya başladı. Oysa normalde tam aksi olur; işlerini kaybeden insanlar iş aramaya başlar, işsiz sayısı da doğal olarak yükselir.

Aralık döneminden şubat dönemine üç aylık sürede tarım dışı istihdam net 306 bin kayıp yaşadı. Aynı dönemde işsiz sayısı ise 296 bin azaldı. Korona şoku ise bu sıra dışı gelişmeyi adeta bir tusunamiye dönüştürdü. Mart ve nisanda tarım dışı istihdam kaybı 1 milyon 900 bini aştı. Tarım dışı işsiz sayısı ise yalnızca 80 bin arttı. Kısacası, yaklaşık 2.3 milyon net istihdam kaybı gerçekleşirken işsizi sayısı da kabaca 200 bin azaldı; deyimi yerindeyse, 2.5 milyon işsiz buharlaştı.”

İŞSİZLER NEREYE KAYBOLDU?

“TÜİK bu konuda ne diyor?” sorusunu yanıtlayan Prof. Dr. Gürsel

“TÜİK hane halkı işgücü istatistikleri elbette insanları buharlaştıramaz. Her şeyden önce istihdamda olanlar ile iş arayanların toplamı olan iş gücünün çalışabilir nüfus içindeki payı hızla düşüyor. İş gücüne katılma oranı nisanda %47.5’e gerileyerek, 8 yıl geriye gitti” dedi.

Gürsel, iş gücüne kadınların güçlü katılımı sayesinde %53.5’e kadar yükseldiğini söyledi ve şu açıklamalarda bulundu:

“Özellikle iş gücüne kadınların güçlü katılımı sayesinde Mart 2019’da %53.5’e kadar yükselmişti. Türkiye önemli miktarda insan sermayesini son 5 ay içinde yitirdi. Ne kadar zamanda geri alacağı da belli değil. TÜİK istatistiklerinin ayrıntılarına girildiğinde bu soruya kısmen yanıt vermek mümkün. İş bulma ümidi olmadığı için iş aramayanlar var. Sayıları aralıktan nisan ayına kadar 800 binden 1.3 milyona çıktı. Bir de çalışmaya hazır ama “çeşitli ailevi nedenlerle” iş aramayanlar var ki; çoğu kadınlardan oluşuyor. Sayıları aynı dönemde 1.7 milyondan 3.1 milyona yükseldi. 15-24 yaş arası “ne eğitimde ne işte” olan, iş de aramayan gençler var.

Bunların sayısı yaklaşık 3 milyondan 3 milyon 400 bine çıktı. Toplarsak beş ayda iş aramadığı için işsiz olarak kayda geçmeyen 2.3 milyon kişi var. Tabi tüm bu sıra dışı artışlar işsizliği gerçekte olduğundan daha düşük gösteriyor. Bu kişilerin çoğu normalde iş arıyor olacaktı ayrıca bu hesaplara girmeyen özellikle eve kapanmak zorunda kalan ama çalışmaya ihtiyacı ya da arzusu olan ev kadınları da var. Sayılarına dair bir ipucu şimdilik yok. Sonuçta, bazı tahmini hesaplara göre tarım dışı işsizlik oranı %22-23’e yaklaşıyor.”