Dostlar,

Dünyada ve Türkiye’de yaygın kuraklık denmese bile yer yer kuraklık ve ciddi su sorunu – kıtlığı sürmekte..

Bizim Çevre – Orman ve Su İşleri Bakanımız da bu konularda uzman bir Profesör ve Dünya saptamalarının tersine bodoslama giderek “su sorunumuz yok!” demeyi sürdürüyor..

Sn. Prof. Dr. Ali Ercan ve biz ise gerekçeli olarak duyarlığımızı sürdürüyor ve
bu “sorumsuz” davranışa karşı çıkıyoruz.

Bu yazımızda bir de Su Politikaları Uzmanı Dursun Yıldız‘ın irdelemesi var..

AKP iktidarı bu bağlamda da ülkemize ciddi ve dönüşümsüz zararlar veriyor..

Sevgi ve saygıyla.
20.8.2014, Tekirdağ

Dr. Ahmet SALTIK
www.ahmetsaltik.net 

==============================================

Su… Su… Su…

Değerli arkadaşlar,

Hiçbir zaman sorun olmayacağı sanılan Su, insanlık için gittikçe büyüyen bir sorun olmayı sürdürüyor. En önemli yaşam kaynağımız olan suyun, bir yandan nüfus artışı (AS: hızlı ve tümüyle gereksiz) öbür yandan iklim değişikliği makasında,
küresel Güvenlik ve Barış bakımından en stratejik madde oluşuna şaşmamak gerekir.

Yakın gelecek “su savaşları”na sahne olacak bir gelecektir; öyle ki, yalnızca Devletler arasında değil, Kentler arasında bile.. Gerçi Gezegenimizde çok büyük miktarda (~1,4 milyar km³) su bulunuyor ama içilecek tatlı su bunun %2,5 kadarıdır ve bu su da ağırlıklı olarak Kutuplarda buzullar durumundadır.

Erişilebilir, kullanılabilir tatlı su miktarı yılda yaklaşık 14 trilyon m³‘tür; yani Dünyamızda kişi başına ortalama 2 bin m³ su var.. Eldeki su kaynakları da homojen (AS: türdeş birörnek) dağılmış durumda değil. Kimi ülkelerde bol miktarda
su bulunurken, kimisinde su kıtlığı çekiliyor..

 

• Dünya’da yaklaşık 1 milyar insan yeterli temiz içme suyuna ulaşamıyor.

Genelde 1000 m³/kişi.yıl altında suyu olan ülkeler su yoksulu ülkeler sınıfına
giriyor; ki biz de tam bu sınırdayız.

Bizim Fırat ve Dicle gibi sınır aşan iki büyük nehir dolayısıyla Uluslararası sorunlarımız var. Zaten Orta doğuda petrol kadar, belki petrolden de önemli, stratejik madde Su’dur ve “Su” denince akla Mezopotamya’yı sınırlayan Fırat-Dicle gelir. Türkiye Fırat suyundan saniyede 500 m³ su bırakmayı taahhüt etmiş durumda, yani Fırat’ı Suriye ile yarı yarıya paylaşmış durumdayız. İklim değişikliğinin getireceği susuz, kurak dönemlere karşı -işi Allah’a havale etmeden- sıra dışı akılcı önlemler ve çözümler gerekiyor.

Sevgilerimle.  æ

Prof. Dr. D. Ali ERCAN

Not : Su Politikaları uzmanı Sayın Dursun Yıldız’a bilgilendirici makalesini
paylaştığı için teşekkürlerimle…æ

================================

Yürürlüğe giren 1997 BM Sözleşmesi Ne Getirir?

Dursun YILDIZ
Su Politikaları Uzmanı

BM’nin 1997 Uluslararası Su Yolları Sözleşmesi

BM‘nin Uluslararası  Su Yollarının Ulaşım Dışı Amaçlarla kullanımı  sözleşmesi 1997 Mayıs ayının sonunda 185 üyeli Birleşmiş Milletler Genel Kurulu’nda yapılan oylama sonucunda 103 lehte, 3 red, 27 çekimser oyla kabul edilmişti. 1997 Sözleşmesi’nin yürürlüğe girebilmesi için 35 ülke tarafından onaylanması gerekmekteydi. Bu onaydan sonra sözleşme bu ülkelerin  kendi iç hukukları açısından bağlayıcı hale gelmiş olacaktı. İşte bu 35 ülkenin sözleşmeyi onaması  birkaç ay önce tamamlandı ve Sözleşme 17 Ağustos 2014 itibariyle uluslararası geçerlilik kazandı.

Türkiye bu sözleşmeye Çin ile birlikte red oyu vermiştir ve bu kararın kendisini bağlamayacağını ve imzaya açıldığı zaman da bu sözleşmeyi imzalamayacağını ve onaylamayacağını beyan etmişti.

17 Ağustos 2014′de uluslararası geçerlilik kazanmış olan bu sözleşme Dünya’da 190‘ı aşkın ülkeden salt 35′i tarafından onaylanmıştır. Bu ülkeler arasında Amerika Kıt’asından hiçbir ülke yoktur. 1997 BM Sözleşmesinin ortaya çıkması için 1970 yılında başlayan çalışmalar, ancak 1997 yılında sonuç vermiştir.

Sözleşmenin 1997 yılında BM tarafından kabulünden sonra  35 ülke tarafından onaylanması ise 17 yıl almıştır. Bu konuda ülkelerin bir taslak oluşturması ve bunun uygulanacağına  ikna olması için geçen süre 44 yıldır. Bu sözleşme 20 yüzyılın uluslararası ilişkiler  düşünce sistematiği ile yapılmış ancak 21. Yüzyılın   yeni jeopolitiği ve dünya düzeni içinde yürürlüğe girebilmiştir. Bu nedenle  sözleşmenin bu yüzyılın yeni düzenini kapsaması, çok geniş bir uluslararası  kabul  görmesi ve uygulama alanı bulması kolay olmayacaktır. Ancak bu durum sözleşmenin yürürlük kazanması  gerçeğini ortadan kaldırmaz.

Uluslararası sözleşmelerin bunları imzalamayan ve onaylamayan ülkeler bakımından hukuken geçerli olmadığı biliniyor. Onaylanmayan sözleşme bağlayıcı değildir. Ancak çok sayıda ülke tarafından onaylanan deniz hukuku sözleşmesi gibi taraf sayısı fazla olan uluslararası anlaşmaların moral bir ağırlığının  bulunduğu yadsınamaz.

Ayrıca ülkeler uluslararası alandaki saygınlıklarını korumak için uluslararası sözleşmelerin genel ilkelerine aykırı davranmak istemeyebilirler. Tüm Uluslararası Sözleşmeler karşılıklı ödünler verilerek sonuçlandırılır. Sözleşmelerin bazı kurallarına karşı olan ülkelerin kimi taleplerini de başka kuralların tatmin eylemekte bulunduğu da bir gerçektir. Önemli olan o sözleşmelerin ülke için yararlı olacak kurallarından azami ölçüde yararlanmasını bilmektir.

Türkiye’nin 1997 BM Sözleşmesi’ne Karşı Çıkış Nedenleri

Sözleşmenin müzakereleri sırasında diğer bazı noktaların yanı sıra  Türkiye’nin “önemli zarar vermemek” maddesine ilişkin itirazları olmuştur.

Türkiye, kıyıdaş ülkelerin, suyu hakça ve makul olarak kullandıkları takdirde, zaten öbür kıyıdaş devletlere zarar vermemek ilkesinin de yerine geleceği görüşünü önererek, bu maddeye itiraz etmiştir. Bunun yanı sıra bu terimlerin bir tanımı yapılmadığı için neyin “önemli zarar olduğu”  ne kadar zararın “Kayda değer zarar”  olduğunu saptamak olanağı yoktur. Buna ilave olarak zarar gördüğünü düşünen taraf her zararın önemli zarar olduğunu ileri sürecek ve bu konuda uzlaşma olanaksız olacaktır.

Türkiye’nin Sözleşme’nin  “Planlanan Önlemler” başlığı taşıyan bölümüne de ciddi  itirazları olmuştur. Sözleşmenin   bu bölümünde,  – yukarı kıyıdaş devletin aşağı kıyıdaş ülkenin onayını almadan su kaynaklarını geliştirmek faaliyetine girişememesi- durumu ele alınıp düzenlenmiştir.

Türkiye, bu düzenlemeye aşağı kıyıdaş devlete haber vermek zorunluluğuna bağlı olarak devletler arasında uzlaşma için  uzun bir süre gerekeceğini ileri sürerek itiraz etmiştir. Türkiye sözleşmeye esas olarak objektif kriterler taşımadığı, eksik, yetersiz ve muğlak olduğu gerekçeleriyle red oyu vermiştir.

Sözleşmenin yürürlüğe girmesi sadece sözleşmeyi onaylayan ülkeleri hukuken bağlayacak olup  Türkiye, sözleşmeye ilişkin yükümlüklerden muaftır. Suriye sözleşmeye  rezervli onay vermiş olup  Irak bu sözleşmeye taraf olmuştur.

Bu  Sözleşmenin Teamül Oluşturma İhtimali Uluslararası hukukun asli kaynakları arasında yer alan teamül, oluşumu açısından antlaşmalardan farklıdır. Antlaşmalar, devletlerin açık irade beyanı olarak kabul edilirken, evrensel bir teamülün oluşumu için genel bir uygulama yeterli kabul edilmektedir. Ayrıca bir uluslararası sözleşmenin teamül oluşturma ihtimali de vardır. Diğer bir deyişle sözleşmenin yürürlüğe girmesinden sonraki yıllarda sözleşme hükümlerinin teamül haline gelebilir. Ancak
bu sözleşme hükümlerinin teamül haline gelme olasılığı çok yüksek değildir.

Uluslararası sistem  BM sözleşmesinin yürürlüğe girmesi için 2010 yılından sonra ağırlık koymaya başladı. Yeni enerji ve su jeopolitiği “sınır aşan sular” konusunda bir “Çerçeve Sözleşmeye” duyulan ihtiyacı arttırdı. Bu durum 2010 yılından sonra 1997 Sözleşmesini imzalayan ülke sayısında hızlı bir artışa neden oldu. Sözleşme, BM’de  kabulünden sonraki 12 yıl içinde 18 ülke tarafından onaylanmıştır.  Ancak bu sayıya  son beş yılda  17 ülke daha eklenmiş ve sözleşme yürürlük kazanmıştır.

21. Yüzyıldaki  yeni hidro-jeopolitik paradigma, bir yandan  bu sözleşme ile yukarı kıyıdaş ülkeleri daha makul olmaya yöneltirken  diğer taraftan Nil üzerinde 80 yıllık Mısır’ın dokunulmazlığını kaldırmış ve  Etiyopya‘nın Nil üzerindeki Rönesans Barajı yükselmesini sağlamıştır.

1997 sözleşmesi, Dünyadaki 263  sınır aşan su havzası için en uygun su kullanım  ayarını  verebilecek bir sözleşme değildir. Ancak uluslararası hukukta bu konudaki büyük boşluğun da bir şekilde doldurulması gerekiyordu. Çünkü halen  263 Sınır aşan nehir havzasının 157 sinde (%60) hiçbir işbirliği çerçeve  anlaşması yoktur. Anlaşma bulunan havzalarda ise daha çok  ikili anlaşmalar yapılmıştır.

Bu durum iklim değişimi riski ile birleşmiş ve tehdit algısını arttırmıştır.

Bu nedenle sınır aşan su havzalarında  iklim değişimi   bölgesel krizler yaratmadan , üzerinde konuşulacak bir hukuksal çerçeveye duyulan ihtiyaç artmıştır. Su Çerçeve sözleşmesinin  yürürlük kazanması hızlandırılarak olası bölgesel güvenlik risklerinin önlenmesi çalışmalarına altyapı hazırlanmış oldu.

1997 sözleşmesinin yürürlüğe girmesi, sınır aşan su havzalarında su kullanımı sorunlarının  hızla çözülmesinden daha çok konunun  yeniden uluslararası  gündeme taşınmasına  yönelik bir ortam oluşturacaktır.

BM sözleşmesi Türkiye gibi sözleşmeye taraf olmayan ülkeleri bağlamamaktadır. Ancak iklim değişiminin etkileri krizlere neden olurken sözleşmeye taraf olup olmamak ayırımı yapmayacaktır.  Bu durum  aslında  sözleşmeye taraf olmasa bile, bölgelerinde  istikrarsızlık istemeyen  ülkeleri su yönetimi konusunda  bölgesel işbirliği için bir araya getirecektir.

Önümüzdeki dönemde iklim değişiminin etkilerinin daha da artması, 1997 BM sözleşmesinin kurallarından daha etkili bir şekilde ülkeleri su işbirliğine zorlayacaktır.

Yeni paradigmaların şekillendireceği  21. yüzyılda, BM’nin 1997 sözleşmesi sınır aşan sular konusundaki sorunlara “kapsam ve  kavram” olarak dar gelecektir. İnsanlık, iklim değişimi ve enerji-gıda-su-çevre ilişkisindeki artış sonucunda krizlerin birbirini tetikleyeceği  ve hızla küreselleşeceği bir geleceğe hazırlık yapmak zorundadır.  Bu nedenle sözleşmeyi onaylamayan  vepaylaşılan su havzalarında yer alan  110 ülkenin bu konuda işbirliğini reddetme lüksü olmayacaktır. Hatta bu ülkeler gelişmeler karşısında   konuya bu sözleşme kapsamından çok daha geniş  bir açıdan bakma zorunluluğu duyacaktır.

Bu nedenle bu sözleşme, BM’nin 1997 sözleşmesi, sözleşme maddelerinin belirsizliğine  sıkışmadan ve sözleşmeye  taraf olup olmama kısır çekişmesine düşmeden değerlendirilmelidir. Bundan dolayı ülkelerin su işbirliği için bir farkındalık yaratmak aracı olarak ele alınmalı ve bölgesel su işbirliğini geliştirecek çok taraflı anlaşmaların altyapısı için çaba gösterilmelidir.