KOD-29 ZORBALIĞI
Murat Sururi ÖZBÜLBÜL
mozbulbul@yahoo.com
KOD-29 zorbalığı – Murat Sururi ÖZBÜLBÜL (gunboyugazetesi.com.tr)
DİSK-AR tarafından açıklanan verilere göre; Covid-19 pandemisi önlemleri kapsamında işten çıkarma yasağının uygulandığı 2020 yılında 177 bin işçi Kod-29 gerekçesiyle işten çıkarıldı!
Kamuoyunda “Kod-29” olarak bilinen ve işçinin iş sözleşmesinin işveren tarafından İş Kanunu’nun 25-II maddesinde yer alan “Ahlak ve iyi niyet kurallarına uymayan haller ve benzerleri” gerekçesi ile feshedilmesi çalışma yaşamının kanayan bir yarasıdır.
Sosyal Güvenlik Kurumu (SGK) işten çıkarma veya ayrılma kodlarına ilişkin verileri maalesef yayımlamıyor. DİSK-AR tarafından açıklanan ve kurumun CİMER başvurusu ile SGK’den elde edilen verilere göre, 2020 yılında 34.145 kadın ve 142.517 erkek olmak üzere 176.662 işçi Kod-29 nedeniyle işten çıkarılmış bulunmaktadır. Bu hesaba göre, Kod-29 ile işten çıkarılanların sayısı ayda ortalama 14.772 ve günde ortalama 491 kişi olmuş bulunuyor.
İş Kanunu’nun 25-II maddesi işten çıkarma yasağının istisnalarından birini oluşturuyor. Bahse konu kanun uyarınca Kod-29 ile işten çıkarılan işçiler kıdem tazminatı ve ihbar öneli / tazminatı alamıyorlar. Ayrıca Kod-29’dan çıkarılan işçiler, İşsizlik Sigortası Fonu’ndan karşılanacak işsizlik ödeneğinden de yararlanamıyor.
İşverenlerin uzun yıllardır, işçilerin kıdem ve ihbar tazminatı haklarını gasp etmek için başvurdukları bu yöntem, Covid-19 döneminde uygulanan işten çıkarma yasağını delmek için de kötüye kullanılıyor ve artık tam bir zorbalığa dönüşmüş bulunuyor.
İşten çıkarma yasağını delmek için Kod-29 uygulamasını kullanmanın bir zorbalık olması bir yana, yasada işverenin istismarına bu denli açık bir madde bulunması öncelikle tartışmamız gereken bir husustur. Çalışma yaşamını biçimlendiren temel yasada iki yan arasında çalışanlar aleyhine bu denli adaletsiz ve istismara açık bir madde bulunmasını kabul etmek asla mümkün değildir.
Elbette işin mahkeme yönü var Kod-29 gerekçesi ile işten çıkarılan bir çalışan kendisine haksızlık yapıldığını düşünüyorsa Çalışma Bakanlığına, iş müfettişliğine ve mahkemelere başvurma hakkına sahip (AS: önce arabulucuya ne yazık ki..). Fakat ülkemizde mahkeme süreçleri malum hem uzun ve hem de oldukça pahalı bir süreç, işverenler daima bu süreci daha kolay yürütme ,takip etme olanağına sahipler. Zor bela geçimini sağlayan, birkaç ay bile aylık alamadığı zaman yaşamında çok ciddi sıkıntılar ile karşılaşacağını bilen bir çalışanın, nasılsa mahkeme var diyerek işverenin haksız ve adaletsiz uygulamalarına direnmesi kolay mı?
İşin açığı bu Kod-29, çalışanın tepesinde sallanan Demokles’in kılıcı gibidir, çalışanlar bu olasılığı kolay kolay göz ardı edemezler, bu yüzden de patronların keyfine göre uygulamaya koyabileceği bu madde acilen (AS: ivedilikle) değiştirilmelidir.
“Ahlak ve iyi niyet kurallarına uymayan haller ve benzerleri” başlığı altında düzenlenen hükme göre; işçinin işvereni yanıltması, şeref ve namusa dokunacak sözleri ve davranışları, cinsel tacizde bulunması, sataşması ve sarhoşluğu, doğruluk ve sadakate (AS: bağlılığa) uymayan davranışları, işyerinde suç işlemesi, işe devamsızlığı, görevini yerine getirmemesi, iş güvenliğini tehlikeye düşürmesi, işverenin malına zarar vermesi ve bunlara benzer durumlar; işçinin ahlak ve iyi niyet kurallarına uymayan davranışları olarak kabul edilmiştir. Dikkat edilirse bu hükümde yer alan birçok davranış aynı zamanda suç kapsamına da girebilmektedir, bir yerde suç varsa orada hüküm verme ve ceza kesme yetkisi kesinlikle mahkemelerin olmalıdır. (AS: sayılanların bir bölümü suç olmayıp kabahattir ve yönetsel yaptırımlara bağlanmasında hukuksal sakınca yoktur..)
Bu yüzden de bir çalışanın Kod-29 ile işten çıkarılması patronların takdirine değil, yasal bir sürece bağlı olmalıdır. İşveren önce yasal bir süreçte Kod-29 gerekçelerini kanıtlamalı ve ancak bu kanıtlama süreci sonunda çalışanı Kod-29 gerekçesi ile çıkarabilmelidir.
Öte yandan Kod-29 uygulaması mutlaka nesnel ölçütlere bağlanmalı, öznel değerlendirmelerden ve işverenin takdirinden tümü ile arındırılmalıdır. Sendikalı olmak, sendika kurmaya çalışmak, öbür çalışanları sendika üyesi olmaya çağırmak gibi anayasal hakların kullanımı kesinlikle ve kesinlikle Kod-29 gerekçesi değildir. Ancak birçok durumda bu anayasal haklarını kullanmaya çalışanlar sudan gerekçelerle İş Yasasının “ahlak ve iyi niyet kurallarına uymayan haller ve benzerleri” başlıklı 25/2 maddesi uyarınca işten çıkarılmaktadır ki bu da ülkemizin bir gerçeğidir.
Çalışma yaşamımızı ve iş barışını yakından ilgilendiren bu konuda iktidarın ivedilikle önlem alması, her iki yan için de hak, hukuk ve adalet içeren bir yasal düzenlemeye gitmesi gerekmektedir.