Dostlar,
Çok kıdemli ve değerli, birikimli, Ege Tıp Fakültesinden mezun olduğu 1980’den
bu yana 34 -35 yılını İşçi Sağlığı’na adayan meslektaşımız Dr. Mahmut Yaman,
ricamız üzerine aşağıdaki yazısını kaleme aldı.
6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Yasası, yürürlük aldığı 30 Haziran 2012’den bu yana ülkemiz gündeminde. Biz alanın profesyonellerinin ana gündem maddelerinden biri.
Dr. Yaman, 6331 sayılı bu yasanın içeriden biri olarak irdelemesini yapıyor,
yol gösteriyor bilimsek nesnelikle.
Teşekkür borçluyuz O’na..
Sevgi ve saygıyla
04.8.2014, Pertek / Tunceli
Dr. Ahmet SALTIK
www.ahmetsaltik.net
=============================================
6331 Sayılı İSG Yasası’nın Eleştirisi
Dr. Mahmut Yaman
İşyeri hekimi
24.7.14, İstanbul
Çalışma ortamındaki sağlığı olumsuz etkileyen sağlık zararlıları nedeniyle çalışanlar meslek hastalıklarına yakalanmaktadırlar. Çalışma ortamındaki öbür olumsuzluklar da
iş kazalarına neden olmaktadır.
- Ülkemiz iş kazaları bakımından dünya sıralamasında sondan 3. ve Avrupa ülkeleri içinde de 1. sırada yer almaktadır.
Çalışan her 1000 kişiden 4-12’sinde istatistiksel olarak meslek hastalığı görülmesi
söz konusudur. Ancak resmi olarak kayıtlara her yıl 400-600 arasında değişen sayıda meslek hastalığı girebilmektedir.
İş kazaları dünden bugüne artarak sürmektedir. İş kazaları ve bu kazalara bağlı ölümler aşağıda Tablo-1’de verilmiştir.
| Tablo – 1: İş kazaları ve ölümler (SGK) | |||
| YIL | İŞ KAZASI | ÖLÜM | % ÖLÜMLER |
| 1996 | 97631 | 1492 | 1,53 |
| 1997 | 98318 | 1473 | 1,50 |
| 1998 | 91895 | 1252 | 1,36 |
| 1999 | 77955 | 1333 | 1,71 |
| 2000 | 74847 | 1173 | 1,57 |
| 2001 | 72367 | 1008 | 1,39 |
| 2002 | 72344 | 878 | 1,21 |
| 2003 | 76668 | 811 | 1,06 |
| 2004 | 83830 | 843 | 1,01 |
| 2005 | 73923 | 1096 | 1,48 |
| 2006 | 79027 | 1601 | 2,03 |
| 2007 | 80602 | 1044 | 1,30 |
| 2008 | 72963 | 866 | 1,19 |
| 2009 | 64316 | 1171 | 1,82 |
| 2010 | 62903 | 1444 | 2,30 |
| 2011 | 69227 | 1700 | 2,46 |
| 2012 | 74871 | 744 | 0.99 |
| 2013 | ?? | 1235 | — |
Gerek iş kazaları ve gerekse de meslek hastalıklarını önleyebilmek adına dünyada arayışlar ve çalışmalar sürmektedir. Ülkemizde de bu konuda çalışmalar yapılmaktadır. Ülkemiz çalışma yaşamında birbirinden farklı üç ayrı sektör söz konusudur. Bunlar;
- Kamu Sektörü
- Özel Sektör
- Kendi nam ve hesabına çalışanlar
Bu üç sektörün kendine özel yasaları vardır. 2013 başından başlayarak çalışma yaşamında bu üç sektör açısından İş Sağlığı ve Güvenliği (İSG) konularını kapsayan “çatı yasa”mız yürürlüğe girdi. Yasanın bu biçimde çıkmasında 155 ve 161 sayılı ILO Sözleşmeleri etkili olmuştur. Her iki Sözleşme de (AS: Convention) Anayasamızın 90. maddesi gereğince artık Ulusal Yasa durumuna dönmüştür. Ancak söz konusu yasa kendi içinde birtakım eksikler ve çelişkiler barındırmaktadır. Yeterince tartışılmadan, ilgili toplumsal yanların görüşleri de yeterince alınmadan bu yasa çıkartıldı.
Bu bakımdan gelinen noktada başarılı olduğumuz söylenemez.
İş kazaları ve meslek hastalıklarını en az düzeye indirebilmek adına çıkartılan
6331 sayılı İSG Yasası ne gibi sorunlar içeriyor, eksikleri nelerdir gibi sorulara yanıt bulmamız gerekir. Yasanın eleştirisine geçmeden önce aşağıdaki tabloları incelemekte yarar var.
| Tablo – 2: İş kazalarının işyerinde çalışan sigortalı sayısına göre dağılımı (SGK). | |||||||
| ÇALIŞAN Sayısı | 2005 | 2006 | 2007 | 2008 | 2009 | Toplam | Oran % |
| 1-49 | 46342 | 48133 | 49549 | 44175 | 40671 | 228870 | 61,7 |
| 50-99 | 6343 | 6582 | 6402 | 5784 | 5697 | 30808 | 8,3 |
| 100-199 | 6818 | 7909 | 8068 | 6828 | 5466 | 35089 | 9,5 |
| 200-249 | 2001 | 2243 | 2678 | 2133 | 1552 | 10608 | 2,9 |
| 250-499 | 5618 | 6307 | 6400 | 5849 | 4437 | 28611 | 7,7 |
| 500-1000 | 3075 | 4333 | 3867 | 3736 | 2823 | 16934 | 4,6 |
| 1000< | 3726 | 4420 | 3638 | 4458 | 3669 | 19911 | 5,3 |
| Toplam | 73923 | 79027 | 80602 | 72963 | 64316 | 370831 | 100.0 |
Tablodan da anlaşılacağı üzere iş kazalarının neredeyse üçte ikisi 49 ve daha az çalışanı olan işyerlerinde meydana geldiği görülmektedir.
Şimdi de Tablo-3’ü inceleyelim :
| Tablo – 3: İşyerleri ve çalışanları % dağılımı sigortalı çalışanlar (2008 yılı – SGK). | ||
| Çalışan sigortalı sayısı | Bütün İşyerleri içindeki % Dağılımı |
Bütün sigortalılar içinde Çalışanların % dağılımı |
| 1 – 9 | %85,4 | %29,1 |
| 10 – 49 | %12,7 | %32,9 |
| 50 – 249 | %1,6 | %21,8 |
Tablodan da görüldüğü gibi çalışanların %62 gibi büyük bir oranı 49 ve daha az personeli olan küçük işyerlerinde istihdam edilmektedir.
Şimdi 6331 sayılı Yasanın olumlu yanlarına bakalım:
- İşyerlerinde çalışan ve çalıştıran arasında İSG konularında işbirliği yapılması
- İşverenin İSG konularında her türlü önlemi alması, araç ve gereci noksansız bulundurması
- İşverenlerin yeni teknolojiyi izlemesi ve uygulaması
- Çalışan ve çalıştıranların birbirlerini İSG konularında bilgilendirmesi ve görüş alınması
- İşyerlerinde risk analizlerinin yapılması
- İşyerlerinde acil durum planlarının yapılması
- İşyerlerinde çalışma ortamı gözetimi yapılması
- Çalışanlar için sağlık gözetimi yapılması
Öncelikli olarak sayılabilir.
İşveren yukarıdaki uygulamaları nasıl yapacak?
Ya işyerinde kendisi bir “İşyeri Sağlık ve Güvenlik Birimi” kuracak veya ticaret mevzuatına uygun olarak kurulmuş olan “Ortak İşyeri Sağlık ve Güvenlik Birimleri” üzerinden hizmet satın alacak. Kendisinin bu birimi kurması için tam süreli olarak
İşyeri Hekimi ve İş Güvenliği Uzmanı istihdam ediyor olmalıdır. Bunun da koşulu işyerinin tehlike sınıfına göre olmak üzere;
- 1000 çalışanı olan çok tehlikeli işyeri
- 1500 çalışanı olan tehlikeli işyeri
- 2000 çalışanı olan az tehlikeli işyeri
Sınıfında olmak gerekir. Başka bir deyişle, Ülkemizdeki işyerlerinin %0,3 gibi çok az bir bölümü için kendi bünyesinde böyle bir birim kurması gerekir. Geri kalan ve neredeyse işyerlerinin tümüne yakın kesimi İSG hizmetlerini yasanın 6. maddesi uyarınca
“Ortak İşyeri Sağlık ve Güvenlik Birimleri” üzerinden alabilir. 6. maddeyi dikkatli incelediğimizde; İşveren isterse ilgili İSG personelini istihdam edebilir.
Şimdi de 2 Ağustos 2013 Cuma günü 28726 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanan
“Bazı Kanun ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılmasına Dair (6495 sayılı) Kanun” içinde yer alan 56. madde ile 6331 sayılı İSG Yasası 6. ve 7. maddelerin yürürlük tarihi ötelenmiştir.
MADDE 56 – 6331 sayılı Kanunun 38 inci maddesinin birinci fıkrasının (a) bendi aşağıdaki şekilde değiştirilmiştir.
“a) 6 ve 7. maddeleri;
1) 4857 sayılı İş Kanununun mülga 81 inci maddesi kapsamında çalışanlar dışında kamu kurumları ile 50’den az çalışanı olan ve az tehlikeli sınıfta yer alan işyerleri için 1.7.2016 tarihinde,
2) 50’den az çalışanı olan tehlikeli ve çok tehlikeli sınıfta yer alan işyerleri için 1.1.2014 tarihinde,
3) Diğer işyerleri için yayımı tarihinden itibaren altı ay sonra,”
İşverenler hem çalışanın sağlık ve güvenliğini korumak için gerekeni yapacak, hem de bu hizmetin sunulmasının koşullarını belirleyen 6. maddenin yürürlük tarihi sürekli ötelenecek… Bu sonucu yukarıda verilen tablolardaki sayılarla ilişkilendirdiğimizde fazlaca yoruma gerek kalmadığı apaçık ortadadır.
6331 sayılı yasanın öbür çelişkileri
İşyerleri tam süreli olarak İşyeri Hekimi çalıştırmak zorunda ise 6. maddenin 3. fıkrası gereğince yardımcı sağlık personeli istihdamına gerek yoktur! Bu durumda işyeri hekimi “Süpermen” (AS: veya “Super lady”!) olsa elinden bir şey gelmez.
Yasanın 15. maddesi gereğince sağlık gözetimi yapılması gerekir. İşe girişlerde ve çalışma yaşamı boyunca sağlık gözetiminin bir parçası olarak sağlık muayenelerinin yapılması gerekir. Özellikle de işe girişlerde 15. maddenin 2. fıkrası gereği, “..tehlikeli ve çok tehlikeli sınıflarda yer alan işyerlerinde işe giriş sağlık raporu olmadan işe başlatılamaz..” demektedir. 15. maddenin 3. fıkrasında da söz konusu sağlık raporlarının “İşyeri Sağlık ve Güvenlik Birimi” veya hizmet alınan “Ortak Sağlık ve Güvenlik Birimi” bünyesindeki işyeri hekimince verilebileceği hüküm altına alınmıştır.
Yasa, bütün sektörleri kapsayacak biçimde çıkartılmıştır (!). 30. maddesi gereğince de değişiklik yönetmeliklerin Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığınca çıkartılabileceği hüküm altına alınmıştır. Bugüne dek çıkarılan yönetmelikleri incelediğimizde YALNIZCA ÖZEL SEKTÖR dikkate alınarak düzenleme yapıldığı görülmektedir.
Kamu kurumları için hiçbir düzenleme yapılmamaktadır.
5510 Sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Yasası 12. mad. ve ayrıca 4857 sayılı İş Yasası 2. maddesinde işveren ve işveren vekili tanımı yapılmıştır. Bu maddeleri incelediğimizde karşımıza büyük bir sorun çıkmaktadır; Kamu sektöründe çalıştıran, bir başka deyişle işveren kimdir?
İşçi / çalışan kimdir? Soruları net olarak yanıt bulamamaktadır. Tam bir karmaşa vardır.
Bu karmaşayı somut soru örnekleriyle açıklamakta yarar var :
- Belediyelerde işveren kimdir
- Üniversitelerde işveren kimdir
o Rektör mü, fakülte dekanları mı yoksa kürsü başkanları mı?
o Yüksekokul müdürleri mi?
Yukarıdaki sorulara yenilerini de eklemek olanaklıdır. Ama hiçbirinin yanıtını ne 6331 sayılı yasa içinde ne de bağlı yönetmeliklerde görebilirsiniz!
Yasanın boşlukları (sorunları) kuşkusuz bunlarla sınırlı değil, başka sorunlar da var :
- Bankalar, mağazalar zinciri vb. çeşitli yerleşim birimlerinde şubeleri olan işyerleri merkezi bir İSG organizasyonu yapamaz. Bulunduğu il sınırları içindeki veya komşu ildeki bir “Ortak Sağlık ve Güvenlik Birimi” üzerinden hizmet almak zorundadır.
- Ülkemizde etkinlik gösteren uluslararası firmalar kendi merkezi İSG uygulamalarını yapamazlar. Kimi uluslararası firmalar az sayıda personel ile değişik kentlerde şubeler açabilir. Bunlar da bulunduğu il sınırları içindeki veya komşu ildeki bir “Ortak Sağlık ve Güvenlik Birimi” üzerinden hizmet almak zorundadır.
- Alışveriş merkezleri… AVM diye bilinen bu işyerleri çok az personel çalıştıran çok sayıda işyerinden oluşmaktadır. Birlikte bir “Sağlık ve Güvenlik Birimi” kuramazlar. Her biri bağımsız olarak bulunduğu il sınırları içindeki veya komşu ildeki bir “Ortak Sağlık ve Güvenlik Birimi” üzerinden hizmet almak zorundadır.
Şimdi temel soru şudur :
“Ortak Sağlık ve Güvenlik Birimleri” için hizmet standardı var mıdır?
Yanıt; yoktur.
Buraya dek 6331 sayılı yasada gözden kaçan eksikleri ve hataları incelemeye çalıştık.
Umutsuzluğa gerek yoktur. Eğer İSG alanında taraf olan bütün birimler bir araya gelerek
“En kötü senaryo” dahil bütün olasılıkları tartışarak 6331 sayılı yasanın güncellenmesi sağlanabilirse, Dünya sıralamasında hızla yukarı çıkabiliriz.
Bunun yapılabilmesi de kanımca “Hukuk Devleti” olmaktan geçer.