Mehmet Bedri Gültekin
mbgultekin@ip.org.tr, 19.2.13

İbn-i Haldun’dan bir tarih dersi

            Türkiye’de dolaylı ve dolaysız vergiler arasındaki ilişki, Cumhuriyetin ilk yıllarındaki oranın tersine döndü. Dolaylı vergilerin oranı bugün %70’i bulmuştur.

Bu durum, devleti yönetenlerin; emekçinin, üreticinin, esnafın attığı her adımdan vergi aldığı anlamına gelir.

Benzer gelişme, tarih içinde hemen hemen bütün devletler için söz konusu olmuştur. İslam dünyasının büyük bilim adamı İbn-i Haldun, bu gerçeğin kuramını (teorisini) yapmıştır.

İbn-i Haldun’a göre vergiler konusunda, “Devlet”in ortaya çıktığı ilk andan başlayarak, hükmünü yürüten bir “yasa” vardır. Başlangıçta iş başına geçenler, halktan çok kopuk değildir. “Sade” yaşamaktadırlar. Harcamaları azdır. Gelirler, giderlere fazlasıyla yetmektedir.

Zaman geçtikçe yönetici sınıf halktan gittikçe daha fazla kopar, lüks ve sefahat, gereksiz harcamalar başını alır gider. Buna bağlı olarak güvenlik harcamaları artar. Devleti yönetenlerin buna buldukları çare, halktan alınan vergilerin çeşitlendirilmesi ve vergi oranlarının artırılmasıdır.

Türkiye’de de sürekli olarak yeni vergilerin icat edilmesinin ve sıradan halkın sırtındaki yükün ağırlaştırılması anlamına gelen dolaylı vergilerin artırılması işte İbni Haldun’un sözünü etiği o “Yasa”nın hükmünü yürütmesinden dolayıdır.

Yeni vergi yasası

AKP Hükümeti, Gelir Vergisi Yasası ve kimi öbür yasalarla ilgili olarak bir değişiklik tasarısı hazırladı. Gerçi bu tasarıda söz konusu olan, “dolaylı vergi” değildir ama “miras ve intikal” konusu ile ilgili olduğu için dolaylı vergi gibi bütün yurttaşları ilgilendirmektedir.

Yürürlükteki yasaya göre miras yoluyla eş ve çocuklara kalan ev, arsa, işyeri gibi taşınmazların satışından sembolik bir tutar dışında herhangi bir vergi alınmıyor.

TBMM’ye sunulan değişiklik tasarısına göre ise, miras kalan malların satışından % 15 – 35 arasında değişen oranlarda vergi alınacak. Hatta aile bireyleri arasındaki
para alışverişleri de belli bir rakamın üstüne çıktığına vergiye bağlı olacak.

AKP, borç batağına battıkça ve ekonomi çarkını sıcak paraya mahkum ettikçe, çareyi yeni vergiler icat etmekte buluyor.

Tam da bu noktada İbni Haldun’un söylediklerini hatırlatmak gerekiyor.
Tayip Erdoğan her ne kadar ne anlama geldiğini bilmese de, son zamanlarda
İbn-i Haldun’un “Asabiyesi” nden söz ettiğine göre, kendisine büyük bilim adamın uyarılarını anımsatmakta yarar var.

Yükseliş ve çöküş dönemlerinde vergiler                    :

“Bil ki, daha önce söylediğimiz gibi, devlet başlangıçta bedevilik özelliklerine sahiptir. Dolaysıyla bu aşamada lükse ve pahalı alışkanlıklara sahip olunmadığı için masraf ve giderler çok azdır. Toplanan vergiler masrafları fazlasıyla karşılamakta,
hatta önemli bir bölümü de artmaktadır.

Çok geçmeden uygar (medeni) bir çizgiye gelinir, medeni yaşamın gerektirdiği alışkanlıklara sahip olunur ve bu konuda daha önceki devletler örnek alınır.
Bunun sonucunda devleti yönetenlerin, özellikle de hükümdarın giderleri çoğalır;
özel harcamalar ve bahşişler büyük bir rakam tutar ve toplanan vergiler bu giderleri karşılayamaz duruma gelir. Böylece devleti koruyup yönetenlere verilecek ücretlerin
ve hükümdarın harcamalarının gerektirdiği ölçüde, vergi miktarında artırıma gidilir. Başlangıçta vergi çeşitleri ve oranları artar.

Sonra lüks ve pahalı alışkanlıkların çoğalmasıyla harcamalar ve devleti koruyup yönetenlere verilecek ücretler artmayı sürdürür. Böylece devlet ihtiyarlık çağına ulaşır. Devleti elinde tutan “Asabiyet“, ülkenin uzak bölgelerinden vergi toplamaktan aciz kalır. Vergiler azalır, lüks harcamalar ve israf çoğalır, buna bağlı olarak askerlerin gereksinimleri de çoğalır. Sonunda Hükümdar yeni vergiler çıkarır. Pazarda yapılan
her alışverişten, kentteki bütün ticari mallardan belirli oranlarda vergiler alınır.
Ancak hükümdar, hem israf ve harcamaların, hem de askerlerin ve muhafızların
çok olması yüzünden, ücretlerin artmasından dolayı yeni vergiler koymaya ve oranlarını artırmaya zorunlu kalır.

Devletin son zamanlarında halka yüklenen vergiler öyle bir düzeye ulaşır ki, (ticaret ve üretimden) elde edilmek istenen bütün beklentilerin yok olmasıyla çarşılar, tümüyle kesada uğrar. Bu durum toplumun (umranın) bozulup zayıflamasına yol açar
ve sonuçta bunun zararını da devlet çeker. Devlet tümüyle yıkılıp yok olana dek vergilerdeki artış sürer.

Abbasi ve Ubeydiyyin devletinin son zamanlarında bunun örnekleri çok görülmüştür. O kadar çok vergi çeşidi ihdas edilmiştir ki, hac mevsiminde hacılardan bile vergi alınmıştır.” (Mukaddime, Cilt I, Yeni Şafak, 2005, s.371-372)

İktidarın sonu

AKP, “Küçük Amerika” rejiminin son iktidar partisidir. Küçük Amerika rejiminin diğer adı “Gladyo-Mafya-Tarikat Sistemi”dir.

Sistem, iç güvenlik (polis, adliye, cezaevi) harcamaları ile iktidarın dayandığı yiyici takımının ve dış sömürü merkezlerinin faturasının olağanüstü ağırlaştığı koşullarda varlığını sürdürmeye çalışıyor.

Tam da İbn-i Haldun’un “devletin son zamanları” dediği dönemdeyiz.