“Anayasacılık: Eski anlayışlar, yeni dünyalar. VI. Anayasa Hukuku Dünya Kongresi’nin başlığı bu. Uluslararası Anayasa Hukuku Derneği (UAHD) tarafından 12-16 Ocak 2004’te Santiago’da düzenlenen ve 62 ülkeden 500 anayasacının katıldığı toplantı, genel oturumlar ve atölye çalışmaları şeklinde gerçekleşti. Yaklaşık 250 bildirinin sunulduğu kongrede, ‘devlet-ötesi’ gelişmeler ve ‘insan hakları’ sorunsalı tartışmaların odağında yer aldı: Devletin önemi, evrim sürecindeki dünyada anayasal modeller, haklar, devletler, azınlıklar ve yerli halklar, ifade özgürlüğü, özel yaşam ve internet, İnsan hakları ve özel hukuk, kendini belirleme hakkı, sosyal ve ekonomik haklar, anayasa, yerel demokrasi ve temsil, ulusal-ötesi yurttaşlık hakları, anayasaların yürürlüğe konulmasında uluslararası zorlamalar, Anayasaların revizyonunda yarışmacı modeller’ (…). (İ. Kaboğlu, Hukukta Küresel Eğilim, 26.2.2004, Radikal)

TOPLUMSAL BARIŞ İÇİN…

2019: Başkan S. Pinera’nın metro ücretlerini artırma kararına tepki olarak 1 milyon Şilili gösteri yaparak yeni bir Anayasa istedi. Farklı siyasal güçler arasında anayasa yazım temellerini atan ‘sosyal barış‘ anlaşması imzalandı.

2020: Anayasa yapım ilkesini referandum yoluyla Şili halkı onayladı.

2021: Kadın-erkek eşitliği temelinde 17‘si yerli halklara özgülenen 155 üyeli Anayasa Konvansiyonu seçildi.

2022: Konvansiyon, yeni bir Anayasa yazdı; 4 Eylül’de halkoyuna sunulan metin reddedildi.

FAZLA İLERİ!

Haliyle, Pinochet diktatörlüğü dönemi (1973-90) ürünü olan ve neoliberal damga taşıyan 1980 Anayasası yürürlükte kaldı.

Geniş sosyal haklar yelpazesi, kadın erkek eşitliği, kadınların kendilerini belirleme hakkı, yerli halkların tanınması, direnişleri besleyen haklar; kamu malı olarak su hakkı, (…) Şili halkı için fazla görüldü.

Merkez solun bir kesiminin desteğiyle Şili sağı, tasarıya karşı kampanya yürüttü.

Santiago sokaklarında atılan sloganlar: Yaşasın Şili! Reddediyorum. Mutluyum! Biz tek bir ulusuz, Mapuche (yerli halklar) Şilili’dirler, çokulusluluk yoktur.

Özetle; ‘yurttaşların eşitliği ilkesine dayanan ilerici, feminist, ekolojik ve sosyal bir anayasada fazla ileri gidilmişti.

ŞİLİ ve TÜRKİYE

Sınıraşan anayasacılık, birbirine çok uzak ülke anayasaları arasında birçok benzerliği öne çıkarabiliyor. Şili ve Türkiye benzerlikleri ise, sınıraşan anayasacılık ötesinde: darbeler, sol düşmanlığı, hak ve özgürlüklerde ‘ileri gitme’, milliyetçi ve muhafazakarlık, istikrar sorunu ve bilgi kirliliği.

ABD güdümü: 11 Eylül 1973’te Allende hükûmetini deviren darbe destekçisi ABD, 12 Eylül 1980 darbesi için, ‘bizim çocuklar başardı‘ diyecekti.

Komünist avı: Türkiye’de ‘komünist avı‘, neredeyse Cumhuriyet ile özdeş; ‘ortanın solu Moskova’nın yolu‘ sloganı ise demokrasi ile. ‘Komünist avı‘, ABD gölgesindeki Latin Amerika devletlerinde ve Şili’de de yaygın.

Hak ve özgürlük lüksü: 1961 Anayasası, 12 Mart 1971 muhtırası sonrası iktidar lehine değiştirilirken, ‘özgürlükler, toplumun ilerisinde‘ gerekçesi kullanıldı.

Yerliler ve göçmenler: Türkiye halkının etnik çeşitliliğini ‘kart-kurt’a indirgeyen ve Alevi köylerine cami inşa eden 12 Eylül ırk ve din sentezcilerinin zihniyeti, sözde milliyetçi-muhafazakar yönetimde, kılıç ve tehditler eşliğinde sürüyor.

Bilgi kirliliği ve beka sopası da, 2017’de bizde ‘evet‘, 2022’de Şili’de ‘hayır’ için kullanıldı. Beka ve istikrar söylemi, ‘aba altında sopa’ ortak paydasında buluşuyor.

Şili’de siyasal güçler, ‘Anayasa reformu başarısızlığını aşma sorunsalı’ üzerine tartışadursun, Türkiye halkı, 2017 kurgusunu aşabilecek mi?

Bizdeki temel fark şu: 1982 Anayasasında 1987-2004 çizgisindeki değişiklikler, hak ve özgürlük güvencelerini pekiştirdi; 2007-2017 ekseninde ise, tam tersine, siyasal iktidarı sınırlayıcı düzenekler kaldırıldığı için hak ve özgürlükler, anayasa metninde kaldı. Bu nedenle;

• Erkler ayrılığı temelinde Yasama, Yürütme ve Yargıyı yeniden yapılandırmak,
• Başta CHP, ‘eşitlik, yurttaşlık ve laiklik‘ üçlüsünde
• Cumhuriyeti savunan bütün siyasal partilerin öncelikli ve ivedi tarihsel görevidir.