Prof. Dr. Hikmet Sami TÜRK
12 Şubat 2022 Cumhuriyet

Zamanında yapılacak, yani anayasanın 16.4.2017 tarih ve 6771 sayılı kanunla değişik 77. maddesinin I. fıkrasındaki “Türkiye Büyük Millet Meclisi ve Cumhurbaşkanlığı seçimleri beş yılda bir aynı günde yapılır” hükmü ile Milletvekili Seçimi Kanunu’nun 6. maddesinin II. fıkrasındaki “Bir önceki seçimin yapıldığı tarihten itibaren beş yılın dolmasından önceki son pazar günü oy verilir” hükmü uyarınca 18 Haziran 2023 Pazar günü yapılması gereken seçimlere kadar 16 aylık bir süre olduğu halde bu konuda şimdiden tartışmalar başlamış bulunuyor. Tartışmalar, özellikle Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın üçüncü kez aday olup olamayacağı sorusunda yoğunlaşmış durumda.

Anayasanın 21 Ekim 2007 günü halkoyu ile kabul edilen 5678 sayılı kanunla değişik 101. maddesinin II. fıkrasında şu hüküm yer alıyordu: “Cumhurbaşkanının görev süresi beş yıldır. Bir kimse en fazla iki defa cumhurbaşkanı seçilebilir.”

ANAYASA NE DİYOR?  

Aynı hüküm, anayasanın 16 Nisan 2017 günü yine halkoyu ile kabul edilen 6771 sayılı kanunla değişik 101. maddesinin II. fıkrasında tekrarlanmıştır. Kural bu.

Fakat 6771 sayılı kanunla bu kurala istisna niteliği taşıyan, 2. döneminde bulunan cumhurbaşkanının 3.kez aday olmasına olanak tanıyan yeni bir düzenleme yapılmıştır.

Anayasanın 6771 sayılı kanunla değişik, “Türkiye Büyük Millet Meclisi ve Cumhurbaşkanı seçimlerinin yenilenmesi” kenar başlıklı 116. maddesinin doğrudan doğruya bu konu ile ilgili I. ve III. fıkraları şöyledir:

“Türkiye Büyük Millet Meclisi, üye tamsayısının beşte üç çoğunluğuyla seçimlerin yenilenmesine karar verebilir. Bu halde Türkiye Büyük Millet Meclisi genel seçimi ile Cumhurbaşkanlığı seçimi birlikte yapılır.

Cumhurbaşkanının ikinci döneminde Meclis tarafından seçimlerin yenilenme-sine karar verilmesi halinde, cumhurbaşkanı bir defa daha aday olabilir.”

İşte bu düzenlemeyle TBMM’nin erken seçim kararı nedeniyle 2. beş yıllık dönemini tamamlayamamış bulunan cumhurbaşkanına 3. kez aday olma olanağı tanınmıştır.

CUMHURBAŞKANI ERDOĞAN’IN DURUMU

Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, bu göreve ilk kez 10 Ağustos 2014 günü doğrudan halk tarafından seçilmiş ve 28 Ağustos 2014 günü anayasanın 103. maddesi gereğince Türkiye Büyük Millet Meclisi önünde ant içerek görevine başlamıştır. 24 Haziran 2018 günü milletvekili genel seçimiyle birlikte yapılan cumhurbaşkanı seçiminde 2. kez seçilen Erdoğan, 9 Temmuz 2018 günü Türkiye Büyük Millet Meclisi önünde ant içerek görevine başlamıştır.

Cumhurbaşkanı Erdoğan, halen 2. döneminde görev yapmaktadır. Anayasanın 101. maddesinin II. fıkrasındaki “en fazla iki defa Cumhurbaşkanı seçilebilme” kuralı gereğince, zamanında yapılacak cumhurbaşkanı seçiminde 3. kez aday olması olanağı yoktur.

• 3. kez aday olabilmesi, ancak Meclis’in üye tamsayısının 3/5 çoğunluğuyla,
  yani 360 oyla seçimlerin yenilenmesine karar vermesi durumunda söz konusu olacaktır.

Anayasanın 116. maddesinde düzenlenen bu yolun dışında bir arayışla, Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın 2. kez aday olacağını iddia edebilmek için sistem değişikliği gibi tutarsız birtakım yorumlarla onun 1. dönemini yok saymak, o dönemde cumhurbaşkanı sıfatıyla yaptığı, imzasını taşıyan bütün işlemleri geçersiz saymak anlamına geleceği gibi, bu sıfatla kendisine gösterilmesi gereken saygıyla da bağdaşmaz.

Anayasanın 116. maddesinde TBMM üye tamsayısının beşte üç çoğunluğu gibi nitelikli bir karar yeter sayısına bağlanmış bulunan erken seçim kararı için, halen 581 üyeli Meclis’te ne Cumhur İttifakının oyları (AKP 285 + MHP 48 = 333) ne Millet İttifakı’nın oyları (CHP 135 + İYİP 36 + SP 1 + DP 2 = 274) yeterlidir. HDP’nin Millet İttifakını desteklemesi durumunda da (274 + 56 = 330) erken seçim kararı için gerekli 360 oya ulaşılamaz. (1)

SONUÇ

Bu karar, ancak Meclis’te partiler arası geniş bir uzlaşma ile verilebilir. Cumhur İttifakı milletvekillerinin Erdoğan’ın 3. kez cumhurbaşkanı adayı olmasına olanak sağlamak üzere milletvekili genel seçiminin yenilenmesi, Millet İttifakı milletvekillerinin ortak bir aday gösterecekleri cumhurbaşkanı seçimi ile 28. dönem milletvekili genel seçiminin erken bir tarihte yapılması için oy kullanmaları; cumhurbaşkanı seçiminde Millet İttifakı adayını destekleyebilecek olan, hakkında kapatma davası açılmış bulunan HDP milletvekillerinin yeniden halktan oy alacakları bir erken seçim kararı için oy vermeleri, böyle bir uzlaşma için gerekli ortak zemini oluşturabilir.

Her durumda Türkiye Büyük Millet Meclisi’nin seçimleri öne alma kararı ve birlikte yapılacak cumhurbaşkanı seçimi ile milletvekili genel seçimi, siyasal ve ekonomik bakımdan kritik bir dönemden geçen Türkiye’nin geleceği için büyük önem taşımaktadır.

(1) Bu konuda bkz. Hikmet Sami Türk, Parlâmenter Sisteme Dönüş İçin Anayasa Değişikliği,
Yetkin Yayınları, Ankara, 2021, s. 253-255.