Yasama (kural koymak), yürütme (kuralları uygulamak) ve yargı (kuralları ihlal edene yaptırım uygulamak); üçlü işlev olarak devletin varlık nedenini açıklar. Bu üçlü, devlet-birey, devlet-toplum ve devlet-çevre (ülke) ilişkilerinde geçerli: Madencilik faaliyetlerinden sağlık hizmetlerine, eğitim hizmetlerinden yapı sektörüne dek, ‘düzenleme / denetleme ve yaptırım’ üçlüsü geçerli.

Bunların dayanakları, devletin olumlu yükümlülükleri bağlamında genel ve tikel olarak Anayasa’da var. Öyle ki Anayasa, Devlet için yalnızca koruyucu değil, geliştirici ve ilerletici önlemler alma yükümlülüğü de öngörmekte:

• “Devletin temel amaç ve görevleri… kişinin temel hak ve hürriyetlerini, sosyal hukuk devleti ve adalet ilkeleriyle bağdaşmayacak surette sınırlayan siyasal, ekonomik ve
  sosyal engelleri kaldırmaya, insanın maddi ve manevi varlığının gelişmesi için
  gerekli şartları hazırlamaya çalışmaktır.” (md.5)

Hak ve özgürlükler bütünü için geçerli bu yükümlülükleri devlet, düzenleyerek ve örgütleyerek, ilgili hak ve özgürlüklere özgü önlemler alarak, görev + yetki + sorumluluk zincirinde aksaklık durumunda yaptırım uygulayarak yerine getirir.

Eğitim ve sağlık, bu yükümlülüklerin başında gelmekte.

Sağlıkla ilgili olanı:

• “Devlet, insan hayatını, beden ve ruh sağlığı içinde sağlamak; insan ve madde gücünde tasarruf ve verimi arttırarak, işbirliğini gerçekleştirmek amacıyla sağlık kuruluşlarını tek elden planlayıp hizmet vermesini düzenler. Devlet, bu görevini kamu ve özel kesimlerdeki sağlık ve sosyal kurumlarından yararlanarak, onları denetleyerek yerine getirir.” (md.56)

Kuşkusuz konu ile ve insan yaşamı ile ilgili başkaca birçok hüküm var Anayasa’da.

Kamuoyunda “Yenidoğan çetesi veya skandalı” olarak bilinen toplu davayı, Bakırköy 22. Ağır Ceza Mahkemesi (ACM) 18 Kasım Pazartesi görmeye başladı.

Tıp tarihine geçecek vahametteki (ürkünçlükteki) bu dava, öncelikle madde 56’nın Devlet için öngördüğü “planlama tekeli” ve “denetleme” yükümlülüklerinin yerine getirilmediğini göstermekte. Bununla sınırlı olmayıp, kamu makamlarının Anayasal görev + yetki ve sorumlulukları bakımından genel zaaflarıyla bağlantılı. Devleti yönetim anlayışının payı da belirleyici.

Devletin varlık nedeni, sorunsalın merkezinde yer almakta.

İnsan haklarına dayanan Devlet mi, yoksa insan haklarına saygılı devlet anlayışı mı?

İnsan haklarına dayanan değil, devlet ve insan ilişkisi saygı bağına indirgenen Devlet, toplum yerine kolayca parti ve kişi hizmetine yönlendirilebilir. (2017’de Devleti temsil ve Yürütme yetkisinin bir kişide birleştirilmesi, aynı kişinin parti başkanlığı görevini üstlenmesi ile Devletin kamu tüzel kişiliği ve partinin özel hukuk tüzel kişiliği iç içe geçti: Parti Başkanlığı Yoluyla Devlet Başkanlığı ve Yürütme).

2017 kurgusu, kendine özgü uygulamaları da birlikte getirdi:

Özel okullar sahibi MEB,
Özel hastaneler patronu Sağlık Bakanı,
Oteller zinciri maliki kültür ve turizm bakanı…

Öte yandan Varlık Fonu Başkanı PBDBY.

Bu ortam ve koşullarda Yenidoğan çetesi, Anayasa madde 56’nın sonucu değil, tam tersine,
bu hükmün Devlet için öngördüğü planlama, düzenleme ve denetim yükümlülüğü ihlalinin ürünü.

Hükümetin, siyasal sorumluluğun ve karar alma düzeneklerinin tasfiye edildiği bir kurguda,
görev + yetki + sorumluluk zinciri işletilebilir mi?

Daha genel olarak Devlet’in yasama, yürütme ve yargı işlevlerine denk düşen erkler ayrılığından söz edilebilir mi?

– Anayasa’ya sistematik saygısızlığın ve mutlak siyasal çürümüşlüğün mahkeme salonuna yansıyan bölümü, adeta buzdağının (aysbergin) görünen yüzü.

DİB’in kılıç kuşanmasına seyirci kalan, ama teğmenleri kılıçtan yoksun kılmada kararlı
olan PBDBY, Yenidoğan çetesi ve duruşma salonuna taşınabilen uzantıları karşısında sessiz.

Duruşma başladıktan sonra, “çeteyi çökerttik” beyanı (Sağlık Bakanı) ise, çetenin ve çürümüşlüğün itirafı.

Anneler ve babalar, mağdurlar ve yurttaşlar, Bakırköy 22. ACM’den adil yargılama bekliyor.
Hangi ACM? İstanbul Barosu’nun bile davaya katılma istemini reddeden…
============================
Dostlar,

İstanbul Barosu’nun çiçeği burnunda başkanı, dostumuz, saygın hukukçu, Anayasa Hukuku ustası Prof. Kaboğlu‘nun bu yazısı, deyim yerinde ise “içimizi sızlattı“.

1971’de Hacettepe’de tıp eğitimine başlamıştık. 54. yıldayız. Hep SAĞLIK HAKKINI savunageldik. Hatta uzmanlık alanımızı da özenle – özellikle “Halk Sağlığı – Toplum Hekimliği” olarak seçtik bu uğurda.. Son 21 yıldır da “Sağlıkta Dönüşüm” denen IMF-DB dayatması, kökü dışarıda sağlık politikasızlığı ile boğuştuk (özelleştirmenin – yozlaştırmanın özgün adı Health Transformation!).

Geldiğimiz yerde, adına “devlet” denilen ve ceberrutlaşan yapı, yenidoğan ve en masum –
en çaresiz – en korunaklı olması gereken bebeklerin yaşam hakkını bile koruyamıyor ve o erki
tam güç kullanan siyasal iktidar, hala akıl almaz ve asla kabul edilemez kertede hoyrat, despot!

Thomas Hobbes, “Homo homini lupus” (insan insanın kurdudur) kaygısı temelinde çok güçlü bir devlet yapılanması kurgulamıştı. LEVIATHAN adını verdiği bu “yeryüzü tanrısı” ancak bir “ölümlü tanrı” olarak insanoğlunu dizginleyebilirdi..

Gel gör halimizi beş yy. sonra Hobbes usta!

AYM‘nin (Anayasa Mahkemesi) bile frenleyemediği, 21. yy’ın şafağında siyasal tarihe örnek (!)
bir totaliterliği yaşıyoruz..

Yeni siyasal – hukuksal kuramlar geliştirmek durumundayız kanısındayız.

İnsanı insanlaştırmayı hala beceremedik.

Felsefe eğitiminden başlamalı..
Taa erken çocukluk yıllarından, aile içinde.
İnsanı insanlaştıracak değerler eğitimi..
Çok sıkı.. Adalet, insan hakları, insan sevgisi, dürüstlük, çalışkanlık, çağına sorumlu birey, demokrasi… gibi temel değerleri içselleştiren ve davranışa dönüştüren bir eğitim dizgesi.
Başaran ülkeler var yeryüzünde.. İskandinavlar, Japonlar ilk usa gelenler.
***
Bırakmak yok peşini..
Tanrı’nın sözde yeryüzü gölgesi ruhbandan – mutlak krallardan geldik günümüze..
Daha alınacak yolumuz var. Ama başardıklarımızı küçümsemeden, onların birikimi ve deneyiminden güç alarak daha, daha uygar bir yeryüzü düzenine doğru..

Homo sapiens‘i “Homo contemporaries“e dönüştürme umudunu-uğraşını hiç kesmeden..

Sevgi ve saygı ile. 21 Kasım 2024, Ankara

Prof. Dr. Ahmet SALTIK MD, BSc, LLM  
Atılım Üniv. Tıp Fak. Halk Sağlığı (Toplum Hekimliği) Uzmanı
Hekim, Hukukçu-Sağlık Hukuku Uzmanı, Mülkiyeli
www.ahmetsaltik.net        profsaltik@gmail.com
facebook.com/profsaltik    X : @profsaltik
https://www.instagram.com/ahmet_saltik

Noterlik torba yasa önerisi, 26/9/2004 tarihli ve 5237 sayılı Türk Ceza Kanunu’na 339’uncu maddesinden sonra gelmek üzere aşağıdaki maddeyi ekledi:

(AS: Bereket; söz konusu torba yasa önerisinden aşağıdaki madde son anda geri çekildi)

“Bu Bölümde düzenlenen suçları oluşturmamak kaydıyla, Devletin güvenliği veya iç veya dış siyasal yararlan aleyhine yabancı bir devlet veya organizasyonun stratejik çıkarları veya talimatı doğrultusunda suç işleyenler hakkında üç yıldan yedi yıla kadar hapis cezası verilir. Fail hakkında hem bu suçtan hem de işlediği ilgili suçtan dolayı ayrı ayrı cezaya hükmolunur.” (…) (md.16).

Etki ajanlığı olarak anılan suçu işlemenin başlıca aracı düşünce ve ifade, toplanma ve gösteri özgürlükleri. Özgürlükler düzenine tümüyle yabancı iki kavram, suç ölçütü olarak kullanılıyor: Siyasal yararlar ve stratejik çıkarlar.

İlki, “Devletin siyasal yararları aleyhine” olmak, ikincisi ise, “yabancı bir devlet veya organizasyonun stratejik çıkarları” doğrultusunda olmak.

Daha baştan belirteyim:

• Siyasal yararlar ve/veya stratejik çıkarlar, hukuksal kavramlar olmadığı ve Anayasa’da özgürlükleri sınırlama nedeni olarak yer almadığı için, özgürlükleri sınırlamada kullanılamaz.

Siyasal açıdan, “siyasal yarar” veya “stratejik çıkar” kavramları, tümüyle keyfi değerlendirmelere açıktır. Bu nedenle siyasal yararlar, devletin ve devlet adına hareket eden siyasal aktörlerin yararları ayrımını kritik duruma getirmekte.

Anayasal açıdan; ‘Etki ajanlığı’ için öngörülen ‘siyasal yarar’ ve ‘stratejik çıkar’ kavramları,
hak ve özgürlüklerin sınırlama ve güvence ölçütleri arasında yer almadığından
çok yönlü aykırılık içermekte:

–Nedensellik; Anayasa ile tanınmış olan hak ve özgürlükler, ancak ilgili maddelerinde öngörülen nedenlerle sınırlanabilir; ‘etki ajanlığı’ için kullanılan kavramlar ise bunlar arasında yok.

-İlgili özgürlükler: Etki ajanlığı ile doğrudan ilişkili düşünce, ifade ve bilim özgürlükleri, toplanma ve örgütlenme özgürlükleri için siyasal yararlar ve stratejik çıkarlar geçerli olmadığından, düzenleme Anayasa’nın 25, 26, 27, 33 ve 34. maddelerine aykırı.

–Güvenceler; Nedenler var olsa bile sınırlamalar, ölçülülük ve demokratik toplum ilklerine aykırı olamaz, hakkın özüne dokunamaz. Bu nedenle, etki ajanlığı düzenlemesi, madde 13’e açıkça aykırı.

–Uluslararası hukuk; Türkiye Cumhuriyeti’nin taraf olduğu uluslararası sözleşmelere aykırılığı nedeniyle, etki ajanlığı düzenlemesi, Anayasa madde 90’ı çiğnemekte.

–Hukuksal belirlilik; Siyasal yararlar ve stratejik çıkarlar, belirsiz ve kaypak değerlendirmelere açık. ”Bu suçtan dolayı kovuşturma yapılması, Adalet Bakanı’nın iznine bağlıdır.” kaydı bile, bir sözü veya eylemi suç olarak nitelemede öznellik kanıtı olup; etki ajanlığı, hukuk devleti normuna (md.2) olduğu gibi Anayasa’nın bağlayıcılığı ve üstünlüğüne aykırıdır:

• “Kanunlar Anayasaya aykırı olamaz.” (md.11)

Siyasal açıdan; “Devletin iç veya dış siyasal yararları” kim tarafından ve nasıl değerlendirilecek? Ölçü, Türkiye Cumhuriyeti kamu tüzel kişiliği mi, devleti temsil eden ve yürütme yetkisini
tek başına kişiliğinde toplayan parti başkanının yararları mı?

Bu soru temel; çünkü iki yıl önce yürürlüğe konulan dezenformasyon yasası, Kişi+Parti+Devlet birleşmesi ile sonuçlanan Parti Başkanlığı Yoluyla Devlet Başkanlığı ve Yürütme (PBDBY) hizmetinde demokratik toplumu baskılama ve “resmi anayasal dezenformasyon”u meşrulaştırma aracı oldu. Suçun maddi ve manevi ögeleri (unsurları) açıkça öngörüldüğü halde, ‘düşünce suçu’ yaratan dezenformasyon yasası ardından etki ajanlığı, çevresel kamu düzeni, kentsel kamu düzeni ve orman kamu düzeni savunucularını sindirme ve yıldırma aracı olarak kullanılacak.

• Dahası, halkın vergileriyle aylık alan kamu görevlileri,
  “ülke-çevre, insan hakları ve hukukun üstünlüğü savunucuları, izleme ajanları” olabilecek.

Özetle                      :
Sosyal medya düzenlemelerinden dezenformasyon suçuna dek,
Anayasa’ya aykırı ve demokratik toplum düzenini sönümlendirme ereğine yönelik
birçok yaptırıma karşın ‘etki ajanlığı’, PBDBY kurgusunu sorgulayan ve siyasal iktidarın
el değiştirmesi sorunsalını irdeleyen –bilimsel araştırma ve yayınlar dahil–
kanaat, görüş ve ifadeler üzerinde toptancı bir tehdit düzenlemesidir.
=======================================
Yazarın Son Yazıları