Halk Sağlığı disiplininin en büyük başarılarından biri tüm ülkelerde yaşlı nüfusun oranının yükselmesini sağlayarak daha uzun ve sağlıklı yaşamayı olanaklı kılmaktır. Nüfusun yaşlanma hızı giderek artmaktadır; 65+ yaş nüfusun oranı, bu yaşın altındakilere göre daha hızlı artmaktadır. 65+ yaş insanlar dünya nüfusunun 2022’de %10’u iken 2050’de %16’ya yükselmesi beklenmektedir. Dünya genelinde olduğu gibi Türkiye’de de 65+ yaş nüfusun toplam nüfus içindeki oranı artarak 2023’te %10,2’ye yükselmiştir. Nüfus kestirimlerine (projeksiyonlarına) göre yaşlı nüfus oranının 2030’da %12,9, 2040’ta ise %16,3 olacağı öngörülmektedir.
Yaşlı nüfusun giderek artması; sağlıklı yaşlanma sürecinin ve yaşlı sağlığı hizmetlerinin önem kazanmasını birlikte getirmektedir.
“Yaşlılar haftası” dünyada “Wellderly week” olarak bilinmektedir.
Bu tanımlama ile “finansal, bedensel, zihinsel ve duygusal iyilik durumunu işaret eden sağlık” vurgusu yapılmaktadır. Yaşlı sağlığının korunmasında en temel önlemlerden biri, yaşlının sosyal ve duygusal desteğinin olmasıdır. Tek başına yaşayan yaşlılar, sosyal ve duygusal destek açısından dezavantajlıdır. Türkiye’de yaklaşık her 5 yaşlıdan biri tek başına yaşamaktadır. Tek başına yaşayanların 4’te 3’ünü kadınlar oluşturmaktadır. Kadınların sosyal yönden geride olduğu bir başka konu okuryazarlık konusudur. Okuma-yazma bilmeyen yaşlı nüfus oranı kadınlarda 4,8 kat daha yüksektir. Okuma-yazma bilmeyen yaşlı kadınların oranı %26 iken, yaşlı erkeklerin oranı %5,4’tür. Eğitim düzeyi açısından eldeki veriler incelendiğinde; Türkiye’de 2019’da ilkokul mezunu olan yaşlıların oranı %45.5, ortaokul mezunu olanların oranı %7.3, lise mezunu olanların oranı %7.5, yükseköğretim mezunu (bitireni) olanların oranı ise %7’tir.
Kadın sağlığı özelinde ele alındığında, toplumsal cinsiyet eşitsizliğinin etkisi yaşlılık dönemine girene dek düşük eğitim düzeyi, bakım verici rolü, yoksulluk gibi belirleyiciler ile kendini göstermektedir. Bu nedenlerle sağlıklı yaşam koşulları, gıda, barınma, sağlık hizmetlerine ulaşım konularında sorun yaşamaktadırlar.
Sağlıklı yaşlanma yaşam boyunca sağlığın, fiziksel, sosyal ve zihinsel iyilik durumunun daha iyi olması ve sürdürülmesi, bağımsız olarak yaşanması, yaşam niteliğinin iyi olması ile ilgili bir süreç olarak ele alınmaktadır. Sağlıklı yaşlanmayı teşvik etmek için doğumdan yaşlılığa dek olan sürecin tümünde sağlığın sosyal (toplumsal) belirleyicilerini ele alan yaşam boyu yaklaşım gündeme gelmiştir. Bununla birlikte yaşlılara yönelik belirli aralıklarla muayene ve laboratuvar hizmetleri; tarama ve izlemeler gibi birtakım koruyucu sağlık hizmetleri sunulmaktadır. Aile sağlığı merkezlerinde çok yönlü yaşlı değerlendirmesi kapsamında tarama ve izlemler (%12 kapsayıcılıkla) yapılmaktadır.
Yaşlı nüfusun karşılanmayan sağlık hizmeti ve bakım gereksinimleri yaşam niteliğini olumsuz etkilemekte, hastalık şiddetini, komplikasyonları, hastaneye yatışları ve mortaliteyi artırmaktadır. Yapılan bir çalışmaya göre; karşılanmamış sağlık hizmeti gereksinimi ve buna bağlı olarak yaşlı sağlığı ile ilişkili en önemli konular yaşlıların gelir düzeyi, sosyal güvencesi, emeklilik hakkı, sağlık güvencesi ve yaşama koşullarıdır.
Türkiye’de yaşlıların sosyal yaşama katılımını güçlendiren iyi uygulamalar gerçekleştirilmiştir. Ege 3. Yaş Üniversitesi bu uygulamalara önemli bir örnektir. Sağlıklı, başarılı ve aktif (etkin) yaşlanmayı desteklemek, yaşam boyu öğrenmeyi desteklemek, kuşaklar arasındaki ilişkileri güçlendirmek, yaşlıların toplumla iç içe bir yaşamını sürdürmesine aracılık etmek amaçları ile yaşama geçirilen Ege 3. Yaş Üniversitesinde gönüllü eğitmenlerce birçok farklı kuramsal ders verilmektedir. 60+ yaş kişiler kayıt olabilmektedir; mezun olmak için 3 yıl tamamlanmalı ve bir toplumsal sorumluluk projesi (tasarımı) yapılmalıdır.
Yaşlı nüfusa duyarlı bir başka uygulama “Yaşlı Dostu Kent” uygulamasıdır. Antalya, Muratpaşa Belediyesinin üyelik sistemiyle hizmet veren yaşlı evlerinde sabah sporundan, İngilizce dil kursuna, tiyatro kurslarından koroya ve dans topluluklarına birçok çalışma hayata geçirilerek tüm bu çalışmalarla belediye; Dünya Sağlık Örgütü Yaşlı Dostu Kentler ve Toplumlar Ağına kabul edilmiştir.
Yaşlı sağlığının korunması ve geliştirilmesine yönelik gerçekleştirilen iyi uygulamaların Türkiye’de yaygınlaştırılması önerilmektedir. Yaşlılara sosyal ve ekonomik destek sağlanmalıdır. Koruyucu hizmetlerin toplum bazında yüksek kapsayıcılıkla sunulabilmesi için birinci basamakta çok yönlü yaşlı değerlendirilmesinin etkin bir şekilde yapılması gerekmektedir; bu gerekçeyle birinci basamak sağlık kuruluşları ve ilgili dernekler ile iş birliği yapılmalıdır. Bununla birlikte yaşlı kadınların dezavantajlı konumlarının gözetilerek toplumda kadının güçlenmesi ve toplumsal cinsiyet eşitliğinin sağlanmasına yönelik çalışmalar sürdürülmelidir.
- HASUDER Toplumsal Cinsiyet, Kadın ve Üreme sağlığı Çalışma Grubu tarafından hazırlanmıştır.
18-23 MART 2024 YASLILAR HAFTASI (hasuder.org) - HASUDER : Halk Sağlığı Uzmanları Derneği
KAYNAKLAR
- https://www.unfpa.org/icpd/ageing#:~:text=765%2C000%2C000.00-,Population%20of%20older%20persons%20(60%2B),to%20765%20million%20in%202010. Erişim 14.03.2024
- United Nations. Ageing. https://www.un.org/en/global-issues/ageing Erişim 17.03.2024
- TÜİK. İstatistiklerle Yaşlılar, 2022. https://data.tuik.gov.tr/Bulten/Index?p=Istatistiklerle-Yaslilar-2022-49667 14.032024
- National Today. Wellderly week- March 18-23, 2024. https://nationaltoday.com/wellderly-week/#how-to 16.03.2024
- Engelli ve yaşlı hizmetleri genel müdürlüğü. 2020 Yaşlı Nüfus İstatistik Bülteni. https://www.aile.gov.tr/media/89041/yasli_nufus_istatistik_bulteni.pdf 16.03.2024
- Türkiye Sağlık Raporu 2020. Toplumsal cinsiyet, kadın sağlığı ve üreme sağlığı. İleri yaş kadınlar ve sağlık sorunları.
- Ulgu MM, Laleci Erturkmen GB, Yuksel M, Namli T, Postacı Ş, Gencturk M, Kabak Y, Sinaci AA, Gonul S, Dogac A, Özkan Altunay Z, Ekinci B, Aydin S, Birinci S. A Nationwide Chronic Disease Management Solution via Clinical Decision Support Services: Software Development and Real-Life Implementation Report. JMIR Med Inform. 2024 Jan 19;12:e49986.
doi: 10.2196/49986. PMID: 38241077; PMCID: PMC10837759. - Aköz Ali. Türkiye’de Yaşlılarda 2008-2019 Yılları Arasında Karşılanmamış Sağlık Hizmet Gereksinimi ve Sosyoekonomik Değişkenlerle İlişkisi. 2022. İzmir.
- Kanal Hasuder. Sağlıklı Yaşlanma. Yayınlandığı tarih: 6.03.2024, https://www.youtube.com/watch?v=L3vFLRjo4wU&ab_channel=KanalHASUDER
Erişim 16.03.2024 - Muratpaşa Belediyesi, Antalya. Kıdemli kent sakinleri için yepyeni bir hayat. https://muratpasa-bld.gov.tr/haber/5011/kidemli-kent-sakinleri-icin-yepyeni-bir-hayat 16.03.2024