Anayasa Mahkemesi’nin (AYM) Can Atalay hakkında ikinci kez ihlal kararı vermesi ve İstanbul 13. Ağır Ceza Mahkemesi’nin dosyayı yeniden Yargıtay’a göndermesiyle yaşanan kriz, bir hukuk krizi değil, rejim krizidir.

AYM’nin kararları tartışmaya açık değildir; tüm kurum ve kişileri, mahkemeleri bağlar. Bu durum anayasada açıkça belirtilmiş olmasına karşın, bir alt mahkemenin yetkilerini aşarak bu bunalımı yaratmış olması, hukuktaki farklı bir yorumdan değil, iktidarın hukuk devletine karşı tutumundan kaynaklanıyor. 

Sorun Can Atalay ile ilgili olmaktan çıkmış, anayasaya karşı bir kalkışmaya, yargı eliyle yapılan bir sivil darbeye dönüşmüştür. 

27 Aralık 2023, tarihe Türkiye Cumhuriyeti’nde hukukun üstünlüğünün değil, Saray’ın üstünlüğünün kabul edildiği tarih olarak geçecektir. Çok net olarak görülmüştür ki, her dönem kendi Zekeriya Öz’lerini yaratıyor!

Bu vahim durumun bedelini Can Atalay, hapiste rehin tutularak öderken, halkın oylarıyla milletvekili seçilmiş olduğundan iradesi gasp edilen halk da ödemektedir.

Ancak ödenecek bedeller bununla sınırlı kalmayacaktır.
***
Anayasa, bir halkın bir arada yaşaması, bir ülkenin varlığını sürdürebilmesi için en temel metin, bir toplum sözleşmesi olduğundan şu sorular sorulmak zorundadır:

Anayasayı bir iktidar tanımıyor ve çiğniyorsa vatandaş nasıl tanıyacak?

Anayasa tanınmıyorsa birkaç ay sonraki seçimler nasıl yapılacak?

Anayasa tanınmıyorsa o anayasanın değişmez maddeleri nasıl savunulacak?

Anayasa tanınmıyorsa bir devletin yapılandırılması anayasaya dayandığına göre, o yapının işleyişi nasıl sürdürülecek?

Anayasa tanınmıyorsa yasama organı yani TBMM neye göre yasa yapacak?

Bu durumda TBMM’nin varlığı bir anlam taşımıyorsa, HSK, 13. Ağır Ceza Mahkemesi üyelerini görevi kötüye kullanma koşulları oluştuğu için görevden almıyorsa muhalefete düşen, sine-i millete dönmektir. 

Bunu yapacak muhalefet var mıdır? Çağlayan Adliyesi’nde oturma eylemi yapan Türkiye İşçi Partisi’nin yanında muhalefet liderleri yer almadığına göre yoktur. Ayrıca bugüne gelinmesinde büyük rolü bulunan muhalefetin şimdi gerekeni yapacağını düşünmek de fazla iyi niyet olabilir.

YSK, 2017’de yasaya aykırı olarak, anayasa değişikliği halkoylamasında üzerinde sandık kurulu mührü bulunmayan oy pusulası ve zarflarının geçerli sayılacağına ilişkin karar aldığında, YSK’nin kapısına avukatlarla gitmeyen…

Erdoğan üçüncü kez cumhurbaşkanlığına aday olduğunda, “O’na mağduriyet kazandırmayacağız, sandıkta yeneceğiz” diyerek anayasayı çiğnemesine geçit veren muhalefet, ülkeyi karanlığa götüren yolu döşeyen baş aktörlerden biridir.
***
İktidarın yerel seçim sürecindeki siyaseti bellidir: Hem muhalefeti genel seçimde yaptığı gibi terör ile ilişkili göstererek hem de AYM üzerindeki tartışmaları kullanarak kutuplaştırma siyasetini derinleştirecek. Bu krizden faydalanarak da yeni anayasa yapılmasının zorunlu olduğu düşüncesini topluma kabul ettirecek. 

Mahkemeler arasındaki tartışmaları bu konularla ilgili olmayan ve yaşam mücadelesi veren vatandaşlar ne anlayacak ne de önemseyecek. Ve iktidar, Gezi Direnişi’ni yeniden masaya sürüp “Bunlar terör destekçisi!” diyerek oy toplayacak. Böylece ne asgari ücret denilen sefalet ücreti konuşulacak ne de Mülksüzleştirme Yasası!

Muhalefet, AYM’nin önemini vatandaşa ancak somut örnekler vererek anlatabilir. Örneğin bu yasanın iptali için başvurulacak kurumun AYM olduğunu ama onun yetkilerinin tırpanlanmak istendiğini, o devreden çıkarıldığında hukuksuzluk karşısında bireysel başvuru hakkının da kalmayacağını söyleyebilir.

Ama işin trajik yanı şu ki; Mülksüzleştirme Yasası’na karşı AYM’ye başvurma süresi 9 Ocak’ta sona ereceği halde, ana muhalefet bu konuyu gündeme getirmiyor!

Halkın iradesi gasp edilip anayasa askıya alınıyorsa, muhalefet de gereken tepkiyi göstermeyip yalnızca tweet atıp grup toplantılarında konuşmakla sınırlı kalıyorsa, vatandaşların zorbalığa direnme hakkı meşrudur.
*****
Yazarın Son Yazıları Tüm Yazıları

İsmet İnönü’yü 25 Aralık 1973’te yitireli 50 yıl olmuş. O da Atatürk gibi, yaşamının büyük bir bölümünü önce Osmanlı döneminde (Balkan Harbi’nde, Yemen’de, I. Dünya Savaşı’nda Suriye, Filistin, Kafkasya’da) sonra da Kurtuluş Savaşı’mızda (Batı Cephesi Komutanlığı, 1. ve 2. İnönü Savaşları, Büyük Taarruz) geçirmiş bir büyük askerdir. O’nun komutanlık yeteneklerine güvenen Atatürk tarafından henüz albay iken ülkemizin ilk Genelkurmay Başkanı seçilmiştir.

‘EN BÜYÜK YENİLGİM…’

İsmet İnönü’nün birçok söyleşi ve demeci tarihe geçecek nitelikte ifadeler içerir. Örneğin, kadınlara seçme-seçilme hakkının yasalaştığı 5 Aralık 1934’te Meclis’te yaptığı konuşma kanımca çok etkileyicidir:

• “Türk devrimini tarih anlatırken bunun bir kurtuluş olduğunu en başta söyleyecektir.
  Bu kurtuluşun çeşitli evreleri içinde de özellikle kadınların kurtulmasını anlatacaktır.”

İnönü’nün tüm yaşamı boyunca demokrasiden yana olduğu da açıktır. Nitekim iktidarı yitirdiği 14 Mayıs 1950 seçimi ile ilgili olarak “En büyük yenilgim, en büyük zaferimdir” diyebilmiştir.

EĞİTİME VERDİĞİ ÖNEM

İnönü’nün demokrasi ve insan haklarına olan inancı kanımca şu deyişi ile de özetlenebilir:

• “Türkiye tok tutsakların veya aç özgürlerin ülkesi değil,
  özgür ve tok insanların ülkesi olmalıdır.”

Son olarak İnönü’nün önemli kararlarını ilgili konuyu ayrıntılı olarak araştırmadan ve liyakat (yaraşırlık) ilkesinin süzgecinden geçirmeden vermediğini gösteren, daha önce yayımlanmamış bir olayı siz değerli okurlarımla paylaşmak istiyorum. Yukarıdaki fotoğraf İnönü’nün bu kişilik özelliğine iyi bir örnek sayılabilir.

Yıl 1942. Babam Sadi Irmak henüz İstanbul Üniversitesi’nde genç bir doçent. Bu görevinin yanı sıra büyük bir enerji ve çalışkanlıkla bir yandan Goethe, Nietzsche, Schopenhauer gibi Alman düşünürlerinin yapıtlarını Türkçeye kazandırırken bir yandan da hem Ulus gazetesinde hem de tüm Halkevi dergilerinde makaleler yazıyor. Bu makaleleri dikkatle izlediği anlaşılan Cumhurbaşkanı İnönü, bir gün üniversiteyi ziyaret ederek babamın fizyoloji dersi anlattığı sınıfa giriyor, dersi dikkatle izliyor ve kısa bir süre sonra da O’nu siyasete davet ederek önce parti müfettişliğine atıyor, sonra milletvekilliğine getiriyor, sonunda da Çalışma Bakanlığı’nı ve o zamanki adıyla “İşçi Sigortaları”nı kurmakla görevlendiriyor.

Kanımca bu fotoğraf İnönü’nün her durum ve koşulda nasıl bir nezaket ve zarafetle davrandığını da göstermektedir. Dersin hocası konusunu öğrencilere ayakta anlatırken Rektör Prof. Dr. Cemil Bilsel ve cumhurbaşkanı da onları ayakta izlemekteler…

Yazımın, Atatürk’ün ölümünden sonra Cumhurbaşkanı İnönü’nün 27 Kasım 1938’de yayımladığı ve beni her okuyuşumda yeniden etkileyen iletisini  sizlere anımsatarak noktalamak istiyorum:

• “Devletimizin kurucusu ve milletimizin fedakâr, sadık hizmetkârı, eşsiz kahraman Atatürk” hitabıyla başlayan mesaj şöyle bitmektedir:
• “Bütün ömrünü hizmetine verdiğin Türk milletiyle birlikte senin huzurunda saygı ile eğiliyoruz. Bütün yaşamında bize ruhundaki ateşten canlılık verdin. Emin ol hatıran, sönmez meşale olarak ruhlarımızı sürekli ateşli ve uyanık tutacaktır.”

Kendisi de tüm gücüyle desteklediği Atatürk gibi, yaşamını, inançları doğrultusunda vatanına adamış olan bu büyük insanı saygı ve rahmetle anıyoruz.

Emperyalizm Türkiye’de, bir yandan serbest piyasa ekonomisi, özelleştirme ve sendikasızlaştırma üzerinden kamucu ekonomiyi çökertmektedir; bir yandan eğitim sistemine darbe vurarak ve kamusal eğitimi dinselleştirerek, halkı cahil ve nitelikli, ücretsiz eğitimden mahrum bırakmaktadır; bir yandan da din, mezhep ve etnik kimlik üzerinden siyasetin yapılmasını teşvik ederek, ülkenin kutuplaşmasına, bölünmesine ve parçalanmasına yol açmaktadır.

Üniversite, medya ve yayıncılık sektörünün büyük bir kesimi onlarca yıldır, bu gerçekleri gizlemektedir veya görememektedir ve bozuk düzeni bilinçli veya bilinçsiz bir biçimde olağanlaştırmaktadır.

Emperyalizm ülkeleri sömürürken, sömürülen ülkenin içinde, kendisine hizmet eden odaklara gereksinim duyar. Yurtiçinde emperyalizme hizmet eden odaklar olmadan, emperyalizm başarıya ulaşmaz. Bu nedenle sömürülen ülkelerin durumundan, yurtdışındaki emperyalist odaklar kadar, sömürüye hizmet eden yurtiçindeki odaklar da sorumludur.
***
Emperyalizme bilinçli ve kasıtlı olarak hizmet eden kişilere, emperyalizmin işbirlikçisi denir. Bu kişiler kötü niyetli insanlardır.

Ancak emperyalizme hizmet edenlerin çoğunluğu, emperyalizme hizmet ettiklerinin farkında bile değillerdir. Bu kişiler, emperyalizmin ve onun kökeni olan kapitalizmin nasıl kurulduğu ve işlediği hakkında yeterince bilgi sahibi olmadıkları için, düzeni sorgulamadıkları, okumadıkları, okuduğunu anlamadıkları, düşünmedikleri, akıl yürütmedikleri için, konumlarının bilincinde değillerdir.

“Vatan”, “millet”, “din”, “mezhep”, “örf”, “gelenek”, “töre”, “ecdat”, “etnik köken” adına siyaset yapanlar, akıl ve bilgi sahibi olmadıkları zaman, emperyalizmin uşağı haline dönüşürler. Kendilerini efendi sanan bu kişiler aslında emperyalizmin uşağıdırlar.

Din, mezhep ve etnik kimlik üzerinden siyaset yapanlar, farkında olsunlar veya olmasınlar, emperyalizmin uşağı konumundadırlar.

• AKP, YRP, SP, DEVA, GP, HÜDA PAR, MHP, HDP/DEM gibi siyasal partiler bu kategoridedir.

Türkiye’de bu partilerin toplam oyu yaklaşık olarak %60’ı bulduğu için, Türkiye büyük ölçüde emperyalizmin işgali altındadır.
***

• Laiklik emperyalizmin en büyük düşmanlarından biridir.

Çünkü laikliğin olduğu bir ülkede devlet, hükümet, siyaset, hukuk, eğitim dinselleşmez, din konusu vatandaşın özgür iradesine bırakılır ve böylece farklı dinlerin, mezheplerin ve felsefi görüşlerin bir arada yaşaması sağlanır, belli bir din ve mezhep vatandaşlara dayatılmaz.

Dernek ve vakıf adı altında devletin içinde örgütlenen laiklik karşıtı tarikatlar
ve cemaatlar bu nedenle emperyalizmin en büyük uşakları arasında yer alırlar.

Laikliğin olmadığı yerde din ve mezhep üzerinden kutuplaşmalar, parçalanmalar, bölünmeler yaşanır ve bu bir ulusal güvenlik sorununa yol açar, ülkeler bu nedenle iç savaşa dek sürüklenirler.
***
Emperyalizm için yoksulluğun ve cehaletin bir arada olması esastır.

Bu nedenle ekonominin ve eğitimin paralel olarak çökertilmesi, emperyalizmin sonuca ulaşması için bir önkoşuldur.

Kamucu ekonominin yerine özel sektörde sermaye sınıfına öncelik verilmesi, milli/ulusal eğitimin yerine ümmetçi “eğitimin” uygulanması, emperyalizmin amacına ulaşmasını sağlar.

Halkın ekonomik refah seviyesi (gönenç düzeyi) yüksek olursa, halk bir biçimde kendisine nitelikli, bilimsel, laik eğitim olanaklarını yaratabilir. Ama halk yoksul bırakılırsa, devletin dinselleştirdiği ümmetçi “eğitime” mahkûm kalır ve böylece cehaleti sürdürülebilir olur.

• Cehaletin sürdürülebilirliği, cehaletten beslenen iktidar odaklarının sürdürülebilir olmasını sağlar.

Nitelikli bir eğitim alan halk, ne denli yoksul olursa olsun, bir gün uyanır ve o ülkeyi yoksul bir ülke olmaktan çıkartır.

AKP hükümetinin ekonomi ve eğitim alanındaki uygulamaları, bu çerçevede değerlendirilmelidir.

Ölümünün 50. yılında İsmet İnönü’yü saygıyla anıyoruz. İnönü yaşamının her aşamasında ülkesi için çalışmış, üstün yetenekli bir kişiydi.

Mustafa İsmet’in yaşamında asker İnönü, diplomat İnönü, devlet adamı İnönü, çok partili siyasal sistemi sağlayan İnönü, muhalefet partisi lideri İnönü, 1961 sonrası darbeleri önleyen İnönü vardır.

Osmanlı döneminde, Yemen’de, Diyarbakır’da, Suriye’de cephelerde savaşlara katılarak “Kolordu Komutanlığı” düzeyinde görevler yapmıştır. Milli Mücadele’de ilk Genelkurmay başkanı olarak düzenli ordunun kuruluşunu sağladı. Batı Cephesi Komutanı olarak 3.5 yıl süren savaşlara bizzat katıldı.

II. İnönü Savaşı sonunda Atatürk’ün O’na gönderdiği tarihsel telgraf çok önemli ve anlamlıdır. Atatürk telgrafında şöyle diyor:

• “Bütün dünya tarihinde, sizin İnönü Meydan Savaşlarında üzerinize yüklendiğiniz görev kadar ağır bir görev yüklenmiş komutanlar pek azdır. Siz orada yalnız düşmanı değil, milletin makûs (tersine giden) talihini de yendiniz.
  …
  Adınızı tarihin şeref abidelerine yazan ve bütün millete size karşı sonsuz bir minnet ve şükran duygusu uyandıran büyük gaza ve zaferinizi tebrik ederken, üstünde durduğunuz tepenin size binlerce düşman ölüleriyle dolu bir şeref meydanı seyrettirdiği kadar, milletimiz ve kendiniz için yükseliş parıltılarıyla dolu bir geleceğin ufkuna da baktığını ve hâkim olduğunu söylemek isterim.”

Bu telgraf hem tarihsel gerçeği saptar hem de geleceği ortaya koyar. Son cümlede “yükselişle dolu bir gelecek“ten söz eder.

DİPLOMAT İNÖNÜ

Milli Mücadele’nin zaferle sonuçlanmasından sonra İnönü için yeni bir dönem başladı. Diplomat İnönü dönemi…

Lozan’da başlayan diplomatik görüşmelerde İnönü’nün aşağıdaki betimlemesi önemlidir.

• “Ben Lozan’a gidinceye kadar çizmeden başka ayakkabı tanımıyordum. Sabahleyin kalkar kalkmaz ayağıma çizmeyi geçirirdim… Savaş meydanlarından çıkmış, oraya gitmiştim.”

Lozan için İngiliz Başbakanı Churchill, “Sevr’in karşıtı oldu” der.

Lozan’da ABD temsilcisi (AS: Gözlemci konumunda) Joseph C. Grew de

• “İsmet Paşa Lozan’da büyük bir diplomatik zafer kazandı.” der.

İnönü Lozan’da türlü baskılarla karşılaştı, sıkıştığı zaman,

• “Ben savaş meydanlarından ve Mudanya’dan geldim.”

çıkışını yapmıştır. Ünlü siyaset bilimci Bernard Lewis,

• “İnönü Lozan’da kendi koşullarını Batı’ya kabul ettirdi.” demiştir.

DEVRİMLERİN UYGULAYICISI

Cumhuriyetin ilanından sonra kesintisiz 12 yılı aşan bir süre başbakanlık yaptı. Bu dönem yeni Türk devletinin kuruluşu ve çağdaş bir toplumun yaratılış aşamasıdır. Atatürk’ün laik ilkelere dayalı Aydınlanma devrimleri birbiri ardınca gerçekleşiyordu. Laik hukuk devrimi, kadınlara haklarının verilmesi, giysi, abece (alfabe), laik eğitim gibi zor dönemeçler gerçekleştirildi. Yürütmenin başında Başbakan İsmet İnönü bulunuyordu. Bu nedenle

• İnönü bu aşamada Aydınlanma devrimlerinin gerçekleşmesi için canla başla çalışan bir devrim uygulayıcısıdır.

Bu nedenle Atatürk’e dil uzatamayanlar eleştiri oklarını İnönü’ye yöneltirler.

DEVLET ADAMI

Atatürk’ün yaşama veda edişinden sonra cumhurbaşkanı olan İnönü, bu dönemde Türkiye’yi II. Dünya Savaşı belasının dışında tutabilmek için yoğun diplomatik uğraşlarda bulundu. Savaş sonrası çok partili sisteme girilince bir gezi sırasında önüne çıkarılan çocuğa verdiği yanıt önemlidir:

• “Sizi şekersiz bıraktım ama babasız bırakmadım”.

2. Dünya Paylaşım Savaşı sürerken uyguladığı “tarafsızlık politikası” diplomasi dünyası için tarihe geçen bir ders niteliğindedir. Bu dönem için tezler ve kitaplar yazılmıştır.

DEMOKRASİYE GEÇİŞ

İnönü savaştan sonra yeni bir döneme, “Türkiye için çok partili sisteme girme” uğraşlarına girdi. Hukuka dayalı, gizli oy, açık sayım – döküm ilkesini kabul eden seçim yasasının Meclis’te kabul edilmesini sağladı.

14 Mayıs 1950’de yargıç denetiminde dürüst seçimler yapıldı. Yeni kurulmuş olan DP seçimi kazanınca, barış içinde siyasal iktidar DP’ye devir edildi. İnönü, oğluna yazdığı mektupta şöyle diyor:

• “Bu seçim, memlekete yeni bir hayat tarzı kurmak için öngördüğümüz teşebbüste ne kadar ciddi ve samimi olduğumuzu ispat etmiştir. Memleket için, hepimiz için şeref olmuştur.”

1950 seçimleri konusunda birçok inceleme ve kitap yazıldı. Ünlü siyasal bilimci Prof. Dr. Dankwart Rustow bir yazısında bu iktidar değişimini şöyle yorumlar:

• “İsmet İnönü, demokrasiyi geliştirmek için diktatörlük gücünü gönüllü olarak terk eden, dünyanın tek devlet adamı olma onurunu taşımaktadır.”

1950-1960 İnönü’nün muhalefet önderi olarak demokrasi için çalışmalar yaptığı süreçtir.

ASKERİ MÜDAHALELERİ DURDURAN ÖNDER

1961’den sonra İnönü yeniden Başbakan oldu ve Türk siyasal yaşamında ilk koalisyon hükümetini kurdu. 1961-1966 arası Türkiye için son derece duyarlı bir dönemdir. Bu dönemde iki kez fiili (eylemli) askeri müdahale oldu. Başbakan İnönü bunları engelledi ve 2. kez isyan eden Talat Aydemir ve arkadaşları idamla cezalandırıldı.

Eğer İnönü olmasaydı Türkiye birbiri ardından gelen askeri müdahalelerle karşı karşıya kalan bir Ortadoğu ülkesine dönecekti. Bu nedenle 1961-1966 arası İnönü’nün başbakanlığı son derece önemlidir ve takdirle anılmalıdır.

İnönü 25 Ekim 1937’de başbakanlıktan ayrıldığında, Atatürk’ün İnönü’ye yazdığı yazıda “Devrim”in başlangıcından bu yana yaptığı tarihsel hizmetleri Türk ulusunun sürekli takdir ve şükranla anacağını belirtmiş ve şunu da eklemişti:

• “Şimdiye kadar olduğu gibi bundan sonra da, en büyük ve en önemli hizmetlere olan yüksek liyakatinizin takdirkârı olduğumu burada da tekrar etmekten haz duyarım.” 

İnönü Aydınlanma devrimlerine içtenlikle bağlı Atatürk’e yüreği ve aklıyla inanmış gerçek bir cumhuriyetçiydi. Atatürk’ün ölümünde

• “Devletimizin kurucusu ve milletimizin fedakâr, sadık hizmetkârı, eşsiz kahraman Atatürk; Vatan sana minnettardır.”

cümlesiyle başlayan bildiri Onun içtenliğini gösterir.

Son yıllardaki bir konuşmasında “40 yıldır devletçiyim. Devletçilik solculuktur diyorlar. Böyleyse evet solcuyum. Halkçılık solculuksa evet böyleyim.” demiştir.

Bu kısa yazıda İnönü’nün tüm nitelikleriyle anlatılması olanak dışıdır. Ancak temel çizgiler verilmiştir. Vatanı için çalışan cephe komutanı, Lozan’ın baş delegesi, devrimlerin uygulayıcısı, çok partili sistemin ülkemizde gerçekleşmesini sağlayan demokrasi atılımlarını gerçekleştiren İnönü unutulmayacaktır.

50. ölüm yılında vatansever İnönü’yü sevgi ve saygı ile anıyoruz.