Dr. Cihangir Dumanlı
Em. Tuğgeneral, Hukukçu, Strateji ve Uluslararası İlişkiler Uzmanı (PhD)

Kurtuluş savaşımızın ilk evresi ordusu dağıtılmış bir ulusun  kendiliğinden ordulaşarak işgallere karşı direniş evresidir. Bu evrede  çoğu işgal edilmiş veya işgal tehlikesi altındaki bölgelerde 30 yerel kongre toplanmış ve Kuvayı Milliye örgütlenmesinin yapıldığı bu kongrelere 1396 kişi katılmıştır.[1]

Ancak Kuvvayı Millye Kongreleri yereldir ve kendi bölgesinin kurtuluşu ile  ilgilenmektedir. Oysa büyük önder Musafa Kemal bölgesel kurtuluş düşüncesine karşı çıkmakta, tüm yurdu bağımsızlığa kavuşturmayı amaçlamaktadır. Bu nedenle yerel örgütlerin bir çatı altında toplanması ve güçbirliği ile ulusal savaşıma  katılmasına gereksinim vardır.

22 Haziran 1919’da yayınlanan Amasya Genelgesinden 4 gün önce Musafa Kemal, Trakya’da 1. kolordu komutanı Cafer Tayyar’a gönderdiği iletide; “Ulusal örgütlerin birleştirilmesine, Ulusun sesini bütün gürlüğü ile dünyaya duyurabilecek bir yer olan Sivas’ta birleşik ve güçlü bir kurul oluşturulmasına karar verdiğini” bildirmiştir. Nutuk’taki ifadesiyle “Eylemlerinin bir an önce kişisel olmak niteliğinden çıkarılması, bütün ulusun birlik ve dayanışmasını sağlayacak ve temsil edecek bir kurul adına yapılması gerekmektedir.”[2]

Amasya Bildirisinde her sancaktan ulusun güvenini kazanmış üç kişinin gizlice Sivas’a gönderilmesi istenmiştir.

23 Temmuz – 7 Ağustos 1919 arasında Erzurum’da yapılan  Doğu Anadolu Müdafaayı Hukuk Cemiyeti Kongresinde “manda ve himaye kabul edilemez” kararı alınmıştır.

Amasya Bildirisinde yapılan çağrı üzerine Sivas kongresi 4-11 Eylül 1919’da Sivas Lisesi binasında 38 kişi ile toplanmıştır.

Kongrenin amacı doğu ve batı illerinin ve Trakya’nın birliğini sağlamaktır. Gündemde iki madde vardır:

1. Erzurum Kongresi kararlarının görüşülmesi,
2. Manda sorunu.[3]

Kongrenin ilk üç günü gündemle ilgisi olmayan konularla geçer. Dördüncü gün gündeme geçilir. İlk gündem maddesinde Erzurum Kongresi kararları kimi değişikliklerle kabul edilir. Değişikliklerin amacı Erzurum’da doğu illeri için verilmiş olan kararların tüm yurdu kapsayacak biçimde genelleştirilmesidir. Bu kapsamda Doğu Anadolu Müdafaayı Hukuk Cemiyeti’nin adı Anadolu Ve Rumeli Müdafaayı Hukuk Cemiyeti olarak değiştirilmiştir. Erzurum Kongresinde doğu illerinin ülkenin ayrılmaz bir parçası olması vurgulanırken, Sivas’ta buna Rumeli illeri de eklenmiştir.

Gündemin 2. maddesi olan Manda sorunu üzerinde uzun tartışmalar yapılmıştır.

Manda Nedir?

Manda Fransızcadaki “mandat” (okunuşu manda) sözcüğünden gelmektedir. 1. Dünya Paylaşım Savaşından sonra Paris Barış Konferansında Milletler Cemiyeti (MC) (League of Nations) adıyla bir örgüt kurulması kararlaştırılmış ve yenik devletlerle yapılan barış anlaşmalarına MC Statüsü konulmuştu. Buna göre bağımsızlığa yeni kavuşmuş, kendi kendini yönetemeyecek olan devletlerinin MC’nin korumasına verilmesi öngörülüyordu ve buna “mandat” deniyordu.
MC’de  bu görevi “mandater” sıfatı ile gelişmiş bir devlete verebiliyordu.

Mandayı alan (Mandater) devlet, Manda (Mandated) devlet üzerinde ayrıcalıklara sahip olacak idi.

Mandater devletin Manda devlete yardımı gibi gösterilen bu düzen, gerçekte Mandater devletin Manda devleti daha çok sömürmesine, Manda devletin bağımsızlığını yitirmesine yol açar.

• Manda rejimi emperyalizme yeni bir kılıftır.

Bu nedenle bir devletin Mandası altına girmek, Mustafa Kemal’in kurmayı planladığı tam bağımsız Türkiye hedefine aykırıdır. 1919’da Mandayı savunanlar, “Biz bu koşullarda kendi kendimizi yönetemeyiz, büyük devletlere bırakalım, bizi onlar yönetsin..” düşüncesini savunuyorlardı.

• Mustafa Kemal ise Manda’nın tam bağımsızlık hedefine uymadığına,
• Koşullar ne denli ağır olursa olsun
• Türk ulusunun kendi kendini yönetebileceğine inanıyor ve
• Mandacılığa kesinlikle karşı çıkıyordu.

Sivas Kongresinde Manda Sorunu

Galip (Yengin) devletler doğu Anadolu’yu Ermenistan’a vererek “Büyük Ermenistan” devleti kurmak istiyorlardı. Bu konuyu San Remo’da tartıştılar ve  “Büyük Ermenistan’ın” korunması için MC’ye başvurdular. MC, kuruluş sözleşmesi henüz imzacı devletlerce onaylanmamış olduğundan Cemiyet bunu kabul etmedi. Galip (Yengin) devletler bunun üzerine konuyu ABD’ye götürdüler. İngiltere Başbakanı Llyold George ABD Başkanı Wilson’a, Anadolu’nun (doğuda Ermenistan’a verilmesi düşünülen yerlerin) Mandasını almasını önerdi. Wilson bu öneri üzerine Anadolu’ya iki komisyon (kurul) göndermiştir. Bunlardan biri King-Crane komisyonu (Kurulu), öbürü General James Harbord başkanlığındaki Kuruldur.

7 Temmuz 1919’da İstanbul’a gelen ve 21 Temmuz’da dönen King-Crane Kurulu, raporunda ateşkes sınırları içinde kalan Osmanlı topraklarının; İstanbul ve dolayı, Ermenistan ve Anadolu’nun geri kalan bölümü olmak üzere üç bölgeye ayrılmasını ve bu üç bölgenin ABD Mandasına verilmesini önermiştir.[4]

Wilson, King-Crane önerisini Kongre’ye sunmuş ama öneri Kongre’de büyük çoğunlukla reddedilmiştir.[5]

Anadolu’nun Manda altına sokulmasını isteyen “Mandacı Türkler” de vardır!

Sivas Kongresi’nin açıldığı gün Mustafa Kemal, İstanbul’dan eski sadrazam (Başbakan) Ahmet İzzet Paşa’dan bir mektup alır. Paşa, Kongrede Amerikan Mandasının kabul edilmesini istemektedir. Albay İsmet (İnönü) de aynı görüştedir.[6]  Albay İsmet bey, 27 Ağustos 1919’da Kazım Karabekir’e yazdığı mektupta Amerikan Mandasını savunmaktadır.[7] Refet Bey (Paşa) da Sivas Kongresinde Amerikan Mandasını savunmuştur.[8] Bir kesim yazar ve siyasetçi de  Amerikan Mandasından yanadır. Bunlar arasında Halide Edip (Adıvar), Karakol Teşkilatı önderi Kara Vasıf,[9]  Bekir Sami (Kunduz), Ali Fuat Paşa’nın babası İsmail Fazıl Paşa [10] bulunmaktadır.

Kongreden önce Sivas’a gelen temsilcilerden 25’i, Amerikan Mandasının kabul edilmesini öngören bir öneri hazırlamışlardır. Sivas Kongresinde Manda konusundaki uzun tartışmalarda iki düşünce ortaya çıkmıştır:

1. Amerikan Mandasına girelim, onlar bizi yönetsin.
2. Hiçbir Manda ve koruma (himaye) altına girmeyelim, tam bağımsızlık için savaşım

Yukarıda adları belirtilen Mustafa Kemal’in yakın arkadaşları (Rauf Orbay, İsmet İnönü, Kara Vasıf, Bekir Sami, Refet, Halide Edip…) birinci düşünceden yana;

• Mustafa Kemal ise tam bağımsızlığı savunmaktadır.

İstanbul tıp fakültesi öğrenci temsilcisi Tıbbiyeyli Hikmet, Sivas’a gelerek
gençliğin Mandaya karşı olduğunu, Mustafa Kemal bile istese karışı koyacaklarını bildirmiştir.

Sonunda iki görüş arasında bir orta yol bulunur. Önce ABD’nin Türkiye’nin Mandasını almak isteyip istemediği öğrenilmelidir. Bu amaçla ABD Senatosu’na bir mektup yazılarak Türkiye’ye Manda konusunu yerinde inceleyecek bir kurul göndermesi istenir.

Yukarıda sözü edilen M.C. kuruluş sözleşmesi bağıtlanmıştır (imzalanmıştır), ama ABD Kongresi bu Sözleşmeyi onaylamamıştır. Bu nedenle M.C. (Milletler Cemiyeti) Sözleşmesi ABD’yi bağlamamaktadır. Sonuçta Sivas Kongresinden gönderilen mektup, Amerikan Kongresi gündemine alınamaz ve yanıtsız kalır.

Manda konusu Sivas’ta kongre kararı durumuna getirilmemiş, böyle bir ara çözümle kapatılmıştır. Ancak Erzurum Kongresi kararlarının  onaylanması ile bu kapsamda “Manda ve himaye kabul edilemez” kararı da onaylanmış olmaktadır.

Bundan sonra Mustafa Kemal’in önderliğinde tam bağımsızlık için savaşım düşüncesi yaşama geçirilecektir. Sivas’ta Mandayı savunanlar da Atatürk’ün yanında tam bağımsızlık için ulusal savaşıma  katılacaklardır.

Manda kabul edilseydi                        :

Biz Mandayı reddedip ulusal kurtuluş savaşı ile bağımsızlığa kavuşurken, Osmanlı’dan ayrılan Irak İngiliz Mandasını; Suriye Fransız Mandasını kabul etmiştir. Her iki devletin bugün içinde bulundukları olumsuz durum, Manda rejimi kabul etmelerinden kaynaklanmaktadır.

Sivas’ta Manda kabul edilseydi, Türkiye de bugünkü Irak veya Suriye gibi olurdu.
Bu gerçek, Atatürk’ün ileri görüşlülüğünün açık bir göstergesidir.

Kaynaklar

[1] Bülent Tanör, Kurtuluş, Kuruluş, Cumhuriyet Yayınları, İstanbul, 2003, s. 63
[2] Nutuk, s.41
[3] Sabahattin Selek, Anadolu İhtilali, Kastaş Yayınevi, İstanbul, 2010, s. 298
[4] Andrew Mango, Atatürk, The Biography of Founder of Modern Turkey, Overlook Press,
New York.. 247
[5] Margareth Macmillan, Paris 1919, Random House, 2002, p. 444,
[6] Anrew Mango, a.g.e. p. 247
[7] Kazım Karabekir, İstiklal Harbimiz, Merk Yayıncılık, İstanbul, 1988, s.165
[8] Gazi Mustafa Kemal Atatürk, Nutuk, Türk Dil Kurumu Yayını, Ankara, 1981, s. 77
[9] Mango, a.g.e.
[10] a.g.e.

Suay Karaman 

Ege Denizi’nin kuzeydoğusunda Çanakkale’ye bağlı bir ilçe olan Bozcaada, bizim şirin bir adamızdır. Anakaraya 6 km uzaklıktadır, ulaşım özel bir firmanın feribotlarıyla sağlanmaktadır ve bu yüzden oldukça pahalıdır. Adanın yüzölçümü yaklaşık 39 km^2′dir. Türkiye’nin 3. büyük adası ve köyü olmayan tek ilçesidir. Adada berrak deniziyle 12 koy bulunmaktadır ve çevresinde irili ufaklı 17 adacık vardır. Kış nüfusu yaklaşık 3.300 olan Bozcaada’nın yaz aylarındaki nüfusu yaklaşık 15.000 olmaktadır. 

Bozcaada’nın ekonomisinde turizm, balıkçılık ve şarap üretimi başı çekmektedir. Turizm özellikle 1990’lı yıllardan sonra hızla gelişmiş ve ilçe ekonomisinde sürükleyici bir rol oynamaya başlamıştır. Bozcaada açıklarındaki deniz, Ege Denizi’ndeki balıkların mevsimsel olarak göç ettiği yollardan biri olduğu için balıkçılık yıl boyunca yapılır ve deniz ürünleri her mevsim elde edilebilmektedir. Bugün başlıca şarap üretim bölgelerinden biri olan Bozcaada’da 6 adet şarap fabrikası bulunmaktadır. 

Bozcaada mimarisi, Türk ve Rum kültürlerinin izlerini taşır. Ada merkezi şu anda Cumhuriyet (Rum) ve Alaybey (Türk) Mahallesi olarak iki mahalleden oluşmaktadır. Adanın tamamı doğal ve arkeolojik sit alanı olması nedeniyle şimdilik çarpık yapılaşma görülmemektedir. 

Bozcaada, 2010’da dünyadaki en iyi seyahat dergileri arasında yer alan Condé Nast Traveller Dergisi tarafından dünyanın en güzel ikinci adası seçildi. 2011’de aynı dergide Avrupa’nın en iyi 10 adası için okuyucu listesinin zirvesindeydi. 2012 yılında da aynı dergi daha az kalabalık plajları ve konaklama yerleri nedeniyle Bozcaada’yı dünyanın en iyi 8 adasından biri olarak seçti. Bozcaada’da her yıl 2-3 Eylül günlerinde bağbozumu şenlikleri yapılmaktadır. 

Bozcaada’ya arabalarıyla ve turlarla akın akın gelen yerli turistin yanı sıra az sayıda yabancılar da gelmektedir. Bu şirin adada fiyatlar çok ucuz değil, ada merkezindeki ortalama fiyatlar şöyle: Çupra, levrek 9€, kalamar 9€, bira 4€, meşrubat 1,5€, İki kişi oda-kahvaltı konaklama 90€. Daha pahalı olan yerler de var. Yunan adalarıyla karşılaştırmak kolay olsun diye fiyatları € olarak yazdık. Yunan adalarındaki fiyatlar, ülkemize göre daha ucuzdur ve bizim ülkemizden daha temiz olduğu da bilinen bir gerçektir. Siyasal iktidarın tümden yanlış politikaları yüzünden ülkemizdeki fiyatlar şişirilmektedir. Bunun yanında haksız kazanç sağlamak isteyenler de bu durumu fırsata çevirmektedir. 

Halk, yabancı ülke görmek için ve fiyatların ucuz olması nedeniyle Yunan adalarına gitmektedir. AKP iktidarının Yunanistan ile anlaşma yaparak kapıda vize uygulamasını başlatması, ülkemizden Yunan adalarına girişi kolaylaştırdı. Vize ücreti 80€ ile 35€ feribot ücreti düşünüldüğünde yemek ve konaklama fiyatlarındaki ucuzluk havada kalmaktadır. Dış ilişkilerde “karşılıklılık” ilkesi gereğince, bizden vize isteyen ülkelerden bizim de vize koymamız gerekirken, yerli ve milli olamayan iktidarlar bu konunun üzerinde durmamaktadır. Halbuki böyle bir uygulama ile ülkemize büyük bir döviz girdisi olacağı gibi, ülkemizin prestijine de (saygınlığına da) önemli bir katkı sağlanacaktır. 

Bunların yanında Yunanistan bizim 22 adamızı işgal etmişken, ülkemize sürekli kin akıtırken, ulusal marşlarının sözlerinde Türk düşmanlığı ve nefreti anlatılırken böyle bir ülkeye gidip, döviz kazandırmak pek doğru değildir. İşte yerli ve milli olmak, burada önem kazanmaktadır. Yunan adalarına gidilebilir ama bunları da düşünmek gerekir. 

• Bilinen bir gerçek siyasal iktidarın yerli ve milli söyleminin de içinin boş olduğudur.

Yerli ve milli diyerek, hiç üretim yapmadan yalnızca tüketerek ve özelleştirme adı altında ülkemizin kaynaklarını kurutanlar, bugünkü sürecin sorumlularıdır. İşte yaşadığımız sıkıntılar gerçekten yerli ve milli olamamanın sonucudur. Yerli ve milli olmak ülkeyi sevmekle başlar. 

Ülkemizde, devletin temel sorunları ile ilgilenip, fikir üretebilecek yurttaşlar yerine genellikle tüketim özentili, bireyci ve çıkarcı kişilikler oluşmaktadır; işte bu durum endişe yaratmaktadır. Her birimiz yeni baştan ve ilk yola çıktığımız noktadan bakarak, yine dünyanın çağdaş, saygın ve kalkınan ülkelerinden olabilme yolunun açılması için yeni bir ‘akıl’ geliştirmek zorundayız. Tüm bu sorunları aşmak için çok çalışmalıyız ve birlik olmalıyız. Serbest piyasa ekonomisi ile bu işlerin düzelmeyeceği belli olmuştur. Ulusal ekonomi ile her konuda ulusal kalkınma gereklidir; üretim koşuldur ve özellikle eğitim de zorunludur. Ulusal Eğitim, ulusal bilincin gelişmesine de katkı sağlayacaktır. 

Yurt dışını görmenin yeni ufuklar açacağı kuşkusuzdur; bilgi, görgü, kültür ve dünya görüşü için önemlidir. Ancak her köşesi ayrı güzellikte olan ülkemizi yeterince tanıyor muyuz? 

Azim ve Karar, 2 Eylül 2024

Prof. Dr. Halil ÇİVİ
İnönü Üniv. İİBF Eski Dekanı

01 Eylül 1945, 2. Dünya Paylaşım Savaşı’nın sonlandığı tarihtir. Bu savaşta yaklaşık 60 milyon insan ölmüştü. 01 Eylül gününün Dünya Barış Günü olarak kutlanması, bundan 79 yıl önce, o zamanki adıyla Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği-SSCB‘nin (bugünkü Rusya) önerisi üzerine başlanmıştır.

Ayrıca, BM (Birleşmiş Milletler) Örgütü, 1981’de aldığı bir kararla, 1 Eylül gününü ULUSLARARASI BARIŞ GÜNÜ olarak duyurmuştur.

Dünya ya da uluslararası barış günü kutlamalarının temel amacı, ulusal ve evrensel ölçeklerde barışı özendirmek; her türlü savaş ve çatışmaların, başta kadınlar ve çocuklar olmak üzere, ülkeler ve toplumlar üzerindeki kıyıcı ve yıkıcı etkilerine dikkat çekmektir. Yüce Önderimiz M.K. Atatürk, “Kesin zorunluluk olmadıkça savaş bir cinayettir.” demişti.

Günümüzde, İsrail’deki ırkçı, siyonist iktidarın Filistin-Gazze’de yarattığı büyük insanlık dramı bize, ulusal, bölgesel ve evrensel ölçekte herkes için barışın ne denli önemli olduğunu göstermiştir.

• Barış; herkes için olmazsa olmaz yani yaşamsal olan su, ekmek ve güneş ölçüsünde kaçınılmaz bir gereksinmedir.

Peki barışı sürdürmek ve korumak için neler yapılmalıdır?

1- İnsan önce kendi bedensel, tinsel (psikolojik, manevi) varlığıyla, etnik, sosyal, kültürel ve dinsel kimliğiyle, yani kendisiyle barışmalıdır. Kendisiyle barışık olmayan ve barış yanlısı olmayanlardan barışçı tutum ve davranışlar beklenemez.

2- Aile içi barış çok önemlidir. Aile içinde eşiyle, çocuklarıyla, aile büyükleriyle, kardeşleri, yakın akrabaları hısım ve arkadaşları ile barış, sevgi ve dostluk içinde yaşamak için çaba harcanmalıdır.

3- İnsanlar köy, kasaba, kent ve büyük kentlerde de yaşasalar, yine de resmi ya da resmiyet dışı olarak, komşuları ve yakın çevreleri ile iletişim kurmak ve yüz yüze gelmek zorundadır. Bu nedenle ırk, dil, din, mezhep, renk, cinsiyet, siyasal anlayış… farkı gözetilmeden komşuları ve yakın çevresiyle barış, sevgi ve dostluk içinde, birlikte yaşayabilmenin yolları aranmalıdır.

4- Gündelik toplumsal yaşamda, eğitim, üretim, sağlık, güvenlik, yargı, sanat, kültür, seyahat, spor, ibadet… vb. faaliyetler nedeniyle başka insanlarla yüz yüze gelmek kaçınılmazdır. Eğer güzel ahlak, adalet, eşitlik, kardeşlik, duygudaşlık (empati)… gibi çağdaş ve insancıl tutum ve davranışlar temel alınırsa barışa ve huzura (erince) daha çok katkı sunulmuş olur.

5- Evrensel temel haklar ve yaşamsal özgürlükler, anayasal düzen tehlikeye düşmediği sürece; insanın kendi devletiyle, rejimiyle, toplumuyla… her anlamda barış ve hukuka saygı içinde kalmaya ve yaşamaya çalışması bir yurttaşlık görevidir.

6- Evrensel boyutlarda, başka toplumların yaşama haklarına, toprak bütünlüğüne, inançlarına, etnik kökenlerine dillerine, bayraklarına, kutsallarına… karşı saygılı olmak ama aynı saygı, tutum ve davranışları başka uluslar ve toplumlardan da beklemek gerekir. Çünkü ulusal ve evrensel barış, bunların ikisi birlikte sağlanırsa daha kolay korunabilir.

Yüce Önderimiz M.K. Atatürk “Yurtta barış, dünyada barış” diyerek bize ulusal ve evrensel barışın doğru yolunu zaten göstermişti…

7- Son olarak da şunu söyleyelim :
Evrensel, bölgesel, ulusal ve yerel boyutta makro ve mikro ölçeklerde fikir ve siyaset üreten aktörlerin ayrıştırıcı, bölücü, kargaşa yaratıcı, şeytanlaştırıcı ve düşmanlaştırıcı siyasal argümanlar (önermeler) ve propagandalar üretmek yerine; evrensel ve ulusal boyutlarda hakkı, ahlakı, adaleti, demokrasiyi ve barışı… önceleyen, savaşlardan kaçınan adaletli siyasal politikalara yönelmeleri gerekir.

Siyasal önderler, her toplumda o toplumdaki bireylerin ikonları, rol modelleri olarak algılanır.

Bu yazılanları hayal (ütopya) olarak görenle de olabilir. Ancak hiç unutulmasın ki, insanlar hayal (düş) kurarak geleceği inşa edebilir (kurabilir) ve yaşayabilirler. Hayali (düşleri) olmayanların gelecek için ufukları karanlık olur.

Bu duygu ve dileklerle herkesin, tüm insanlık aleminin

• DÜNYA BARIŞ GÜNÜ KUTLU OLSUN!

Dr. Enver Kumbasar
Yargıç

Doç. Dr. İhsan Tayhani
Cumhuriyet Tarihi Uzmanı

“Bütün millete kararlılıkla ve kalp güvenliğiyle bildiririm ki; cumhuriyet orduları, cumhuriyeti ve kutsal topraklarını güvenle koruma ve savunmaya güçlü ve hazırdır.” ٭
Gazi Mustafa Kemal / 1925

Arkasında I. ve II. İnönü utkularını (zafer) ve halen bir parça gölgede kaldığını düşündüğümüz destansı Sakarya Meydan Savaşı’nı, bu sürecin doğurduğu acıyı ve Çiğiltepe’de zirve (doruk) yapan Albay Reşat bey yurtseverliğini, hele hele başta Mustafa Kemal Paşa olmak üzere komuta heyetinin (kurulunun) gençlik yıllarından çok şey alıp götürmüş olan oldukça gerilimli günleri, ayları ve yılları barındıran 30 Ağustos, laik Cumhuriyete uzanan yoldaki en görkemli utku halkasıdır.

Yönetsel ve taktiksel yönleriyle Dünya Savaş Tarihi belgeliğinde kayıtlı bu eşsiz başarı, yüz yıllar geçse de her yıl dönümünde sonsuza dek anılacak ve canlı tutulacaktır! Ancak, 30 Ağustos’a ilişkin asıl öncelenmesi gereken boyut; Büyük Atatürk’ün, Cumhuriyet ilan edildikten neredeyse bir yıl sonra, 30 Ağustos 1924 tarihinde Zafertepe’de düzenlenen törende Cumhuriyetimizin temellerinin Dumlupınar’da atılmış olduğuna dikkat çekmesi, bir yıl sonra 1925’te ise –yukarıdaki alıntıda görüldüğü gibi– yurt toprakları ile birlikte Cumhuriyeti koruma ve savunma görevini Türk Silahlı Kuvvetleri’ne yüklemiş olmasıdır. Çünkü Atatürk’ün kol kanat gerip üzerine titrediği bu Cumhuriyet, “Müslüman Ortaçağı”nı yırtıp aşan büyük bir devrimle kurulmuş, çağcıl felsefesi olan laik bir Cumhuriyettir. Ayrıca, Cumhuriyetin mimarı asker Mustafa Kemal’den başka, yapı harcını karanların önemli bir kesimi de yine O’nun silah arkadaşlarıdır.

Kuruluş tarihi, sembolik (simgesel) olarak Hun hükümdarı Mete’nin ilk Türk ordusunu yapılandırdığı M.Ö. 209’a dek götürülen (2235 yıl)  Türk Silahlı Kuvvetleri, 2007’de bir ihbar telefonu ile başlatılan Ergenekon, Balyoz, Ay Işığı, Casusluk, giderek Kozmik Oda gibi kumpaslarla (tuzaklarla) büyük ölçüde örselenmiş ve sarsılmış olsa da, yurdu koruma güç ve yeteneğini henüz yitirmiş değil. Ancak aynı Ordunun, 22 yılı geride bırakan bugünkü AKP iktidarının, laik Cumhuriyeti adım adım bir ortaçağ din devletine sürükleyen çekinmez girişim ve düzenlemeleri karşısında Atatürk’ün yüklemiş olduğu Cumhuriyeti koruma  özgörevini, daha da ürküncü, kaygısını yitirmiş olduğu gerçeğini de görmezden gelemeyiz!

Kuşkusuz kastımız (dememiz), AKP etkili ve yetkilileri için bir karabasana dönüştüğünden 2013 yılında yeniden düzenlenmiş olan (kendi sivil darbelerinin önünü açmak için olsa gerek!) ve Orduya, siyasal iktidarlara müdahale kapısını aralayan TSK İç Hizmetler Yasası’nın 35. maddesi değildir! Savunduğumuz, siyasal iktidarların hep olağan demokratik kurallarla değişimidir. Son siyasal gelişmeler ve toplumun farklı öbeklerinden iktidara yönelik yükselen tepkiler, anılan değişimin habercisidir ve toplumsal sağduyunun yanında, ülkenin demokrasi birikimi, bu değişimi kesinlikle gerçekleştirecektir!

Büyük Atatürk’ün Ordu’ya koruma özgörevi (misyonu) yüklediği Cumhuriyet, devrimin, yüz yıl önce yıktığı yarı teokratik (dinci) düzeni çağrıştıran bir cumhuriyet değildir. Ne var ki, özellikle 2017’den bu yana –hız kazanmış bir biçimde– laik-demokratik ve sosyal bir hukuk devleti olan Cumhuriyetimizin yapı taşları bir bir yerinden oynatılırken tepkisiz kalan kurumlardan biri de Ordudur (komuta kademesi)!

Sözü edilen bu özgörevin gereği ise; rejimi tanınmaz kılan, üzerinde iyi çalışılmış yönelim doğrultusunda yaşama geçirilen uygulamalar karşısında itirazdı (karşı sözü olma) ve itiraz olmalıydı! Oysa bırakınız itirazı, seyirci duruşu sergilenmiş, böylece örtülü de olsa yıkıma ortak olunmuştur.

Dahası, dış dinamiklerin gölgesinin düştüğü kendi iç bünyesine dönük düzenlemelere karşı bile Ordu, yazık ki yine seyirci konumundadır! Kurumun dinci bir eksene çekilmesi, siyasallaşması, atama ve yükseltmelerde geleneksel hiyerarşik (katmanlı) yapının alt üst edilmesi, liyakatın (yaraşırlığın) ötelenmesine ilişkin bu yazının sınırlarını zorlayacak çok sayıda somut örnek verilebilir.

Siyasallaşmanın son çarpıcı örneği; Jandarma Genel Komutanı Orgeneral Arif Çetin’in -görev süresinin bir kez daha uzatılması beklentisiyle- 15 Ağustos’ta (2024), Jandarma ve Sahil Güvenlik Akademisi’nin mezuniyet (bitirme) töreninde, cumhurbaşkanının siyasal mitinglerinde kullandığı sloganlarla süslenmiş ve özenle “Türkiye Yüzyılı” (T.C.’nin ikinci yüz yılı değil!) vurgusu yaptığı konuşmasıdır. (işe yaramadığının görülmüş olması da bir başka dramdır!)

Oysa Büyük Atatürk’ün, askerlik yaşamı boyunca eriştiği bütün rütbelere ve sorumluluk aldığı bütün orunlara (makam) layık (yaraşır) olduğu için ve seçilerek geldiğini öncelikli olarak TSK üyelerinin anımsaması gerekir. Bilindiği gibi O, hiçbir oruna sultanları okşayarak ve biat (kişiye boyun eğerek) ederek gelmemiştir! TSK’nin özellikle omuzu kalabalık generalleri, 30 Ağustos’un 102. yıl dönümü törenlerinde Anıt Kabir merdivenlerini çıkarken, Büyük Atatürk’ün kendilerine yüklemiş olduğu ve bu yazıda dile getirilen “özgörev” eleştirisini yaparak çıkmalıdırlar.

Çok yönlü iç karartıcı bütün olumsuz gelişmelere karşın, Türk ulusunun, anayasanın 2. maddesinde tanımını bulan (laik-demokratik, sosyal bir hukuk devleti) Cumhuriyetimizi sonsuza dek koruyacağına olan inancımızla, 30 Ağustos’un 102. yıl dönümünde Başkomutan Büyük Atatürk’ü, O’nun silah ve dava arkadaşlarını, ayrıca Duatepe, Kocatepe, Zafertepe ve Çiğiltepe ile Dumlupınar’da can veren şehitlerimizi, gazileriöizi saygı ve gönül borcu ile anıyoruz.
————————————————
٭Atatürk’ün S.D. II. S. 229

Prof. Dr. Halil ÇİVİ
İnönü Üniv. İİBF Eski Dekanı

30 Ağustos Zafer Bayramı, Türk Ulusunun tam bağımsızlık, ulusal egemenlik ve özgür bir toplum olarak kalabilmek için, devrin küresel ve birleşik emperyalist güçlerine karşı başlattığı bir ölüm-kalım mücadelesinin (savaşımının), kesin ve geri dönülmez zaferle (utkuyla) taçlanması ve mühürlenmesidir. Sömürgeci güçlere karşı topyekun (bütün) ulusça başlattığımız; “ya hep_ya hiç” anlamına gelen Kurtuluş Savaşımızın kesin zaferle (utkuyla) tescillenmesidir (belgelenmesidir).

Ulu (Yüce) Önder Gazi Mustafa Kemal Atatürk‘ün başkomutan olarak doğrudan planlayıp yönettiği ve kesin zafere (utkuya) ulaştırdığı Kurtuluş Savaşı, başta özgürlük  ve siyasal egemenliğimiz olmak üzere ülke ve ulus varlığımızın tapusunun ulusal ve evrensel boyutlardaki tescilinin (belgelenmesinin) anahtarıdır.

Kurtuluş Savaşı’mızın kazanılması ile 29 Ekim 1923’te Türkiye Cumhuriyeti ilan edildi. 24 Temmuz 1923’te küresel ölçekte, ulusumuzun özgürlük, bağımsızlık ve egemenlik tapusu olan Lozan Barış Andlaşması‘nın imzalanması (bağıtlanması) ile sonuçlandı.

01 Nisan 1926 tarih ve 589 sayılı yasa ile de her yılın 30 Ağustos günü ZAFER BAYRAMI olarak kabul edildi. İçinde bulunduğumuz 30 Ağustos 2024 yılı, Kurtuluş Savaşı utkumuz için 102., bu günün Zafer Bayramı olarak ilan edilişinin de 98. yılı olacak.

Tarihsel ve askeri değerlendirmeleri uzmanlarına bırakalım…

Peki kısaca özetleyecek olursak, Kurtuluş Savaşı’nın kazanılması o dönemde neler sağladı?
Sonra neler oldu?

A- Küresel ve evrensel açıdan

1-Türkiye’nin sömürgeci – emperyalist güçlere karşı vermiş olduğu ve başarıya ulaştırdığı kurtuluş mücadelesi, bağımsızlık savaşı veren geri kalmış mazlum uluslar için bir moral, umut ve cesaret kaynağı oldu. Bağımsızlık hareketleri hızlandı.

2- Türkiye ile emperyalist ülkeler arasında bağıtlanan Lozan Barış Andlaşması, uluslararası ölçekte, diplomasi ve barışın önemini öne çıkardı.

3- Türkiye Cumhuriyeti’nin kurulmasına, küresel olarak, siyasal ve hukuksal varlığının tanınmasına, özgür, egemen ve bağımsız bir ülke olarak yaşamasının güvence altına alınmasına ortam ve zemin hazırladı.

B- Ulusal Açıdan

1- Türkiye Cumhuriyeti kuruldu. Osmanlı Devleti tarihe karıştı. Saltanat ve hilafet sona erdi. Kulluk ve ümmetçilik kuramsal da olsa ortadan kalktı. Türkiye Cumhuriyeti kuruldu.

2- Dinsel hukuk, yerini halk egemenliğine dayanan çağdaş anayasal hukuk düzenine bıraktı. Anayasal, sınıfsız, ayrıcalıksız, yurttaşların eşitliği hakkı geldi.

3- Din ulemasının eğitim sistemi ve yargılama düzeni üzerindeki yetkilerine ve vesayetine (güdümüne) son verildi. Öğretim Birliği (Tevhidi Tedrisat) önem kazandı. Eğitim ve yargı çağdaşlaştı.

4- Laik Hukuk açısından Medeni Yasa’nın benimsenmesi ile birlikte, erkek egemenliği ve ayrıcalığına dayalı dinsel hukuk (Mecelle!), yerini çağdaş ve eşitlikçi bir yasaya bıraktı. Zamanla, kadınlar seçme ve seçilme haklarını da kazandılar.

5- Sosyolojik olarak toplumsal birlik, bütünleşme ve dayanışmanın önemi arttı. Dinsel, etnik ve feodal makam ve kimlikler yerine ULUS KİMLİĞİ ve ULUSLAŞMA önem kazandı.

6- Özgür aklın ve pozitif bilimin bireysel ve toplumsal yapıdaki önemi öne çıktı. Akıl, bilim ve çağdaş teknolojilerin üretim, istihdam, gelir ve ekonomik refahın (gönencin) artışındaki olumlu katkıları modern (çağcıl) üretim teknikleri ve üretim birimlerinin doğup çoğalmasına neden oldu…

C- Bu gelişmeler nasıl oldu?

Peki Kurtuluş Savaşının örgütlenmesi, yönetilmesi, kazanılması ve küresel ölçekte tescil edilmesine (onaylanmasına) ek olarak; ayrıca toplumdaki tüm bireylere, halka, ülkeye ve ulusa çok olumlu olarak yansıyan bu siyasal, hukuksal, ekonomik, sosyolojik, kültürel (ekinsel) ve hatta psikolojik önemli kazanım ve gelişmelerin baş mimarı, hiç kuşkusuz Mustafa Kemal Atatürk oldu. Bu zaferi (utkuyu), dava (ve silah) arkadaşlarını ve ikna edip peşinden sürüklediği ulusu ile birlikte başardı.

Atatürk‘ün sınırsız yurt ve ulus sevgisi, eşsiz ve yapıcı doğal karizması, vazgeçilemez nitelikteki ulusal bağımsızlık vizyonu (uzgörüsü), derin yurtseverliği, toplum sevgisi, ayrıca etkin ve doğru biçimde motive edici (güdüleyici) ve ikna edici insan yönetimi, askeri dehası; kendisini kadın ve erkek tüm halkına, silah arkadaşlarına, erinden generaline, kumanda ettiği tüm askeri birliklere kabul ettirmesi… çok önemli etkenler olmuştu.

Türkiye’nin şu andaki gelişmesi henüz beklenen düzeyin, çağdaş uygarlığın üzerine çıkamamışsa bunun en önemli nedeni Atatürk karşıtlığı, özgür aklın ve bilimin dışlanması, hatta bazan (kimi kez) Atatürk düşmanlığıdır. Devlet yönetiminde özgür aklı, bilimi, adaleti, hukuku ve hatta ahlakı bile dışlayan kimi dinbaz, yobaz, ırkçı, halk avcısı sağcı siyasal yönetimler ve onlara alan açan dış güdümlü askeri darbelerdir.

Bu durum, 75 yıldır, bazan (kimi kez) düşük yoğunluklu olarak bazan da (kimi kez de) ivme kazanarak devam ediyor (sürüyor)…

Çözüm nedir ???

• Çözüm, Atatürk gibi düşünmek ve Atatürk gibi davranmaktır.

Aklın, bilimin, adaletin, hukukun, demokrasinin yolundan gitmektir.

Anayasal düzeni bozmamaktır.

Demokratik laiklik anlayışı içinde, din ve vicdan özgürlüğüne bağlı kalarak, toplumu dinbazların, yobazların, şeyhlerin, dervişlerin ve müritlerin memleketi olmaktan kurtarıp; kula kulların değil, her alanda ve her konuda hak ve hukuk eşitliğine sahip yurttaşların ülkesi yapmaktır.

Başta ulu (yüce) önderimiz M. Kemal Atatürk olmak üzere, tüm Kurtuluş Savaşı gazi ve şehitlerinin ruhları şad, mekânları cennet olsun. Eğer onlar, gazi ve şehitlerimiz olmasa, bizler de olamazdık.

Bu düşünce ve anlayış içinde,

• HERKESİN ZAFER BAYRAMI KUTLU OLSUN!

Nazım Mutlu
Eğitimci