2005 yılında toprağın korunması, geliştirilmesi, tarım arazilerinin sınıflandırılması, asgari tarımsal arazi ve yeter gelirli tarımsal arazi büyüklüklerinin belirlenmesi ve bölünmelerinin önlenmesi gibi amaçlarla 5403 sayılı Toprak Koruma ve Arazi Kullanım Kanunu çıkarılmış olup daha sonra bu yasada, dokuz ayrı yasa ve bir kanun hükmünde kararname ile esaslı değişiklikler yapılmıştır.

Tarım arazilerinin kiralanması konusu ise yasaya 2014 yılında eklenen “Tarımsal arazi edindirme iş ve işlemleri” başlıklı 8/K maddesine, 23 Mart 2023’te eklenen dört ayrı fıkra ile getirilmiştir.
Bir başka anlatımla, yasa 2005 yılında yürürlüğe girmiş, tarımsal arazi edindirme konusu 2014’te düzenlenmiş; kiralama konusu ise 2023 yılında yasaya girmiştir. Bu kronolojik  (zamandizinsel) belirleme, kiralama ile ilgili hükümlerin, ilgili yasanın yürürlüğe girmesinden tam 18 yıl sonra yasada yer aldığını gösterdiğine göre; bunca yıl sonra gelen bu düzenlemenin hangi gereksinimden doğduğunu ve getirilen düzenlemenin kamu yararına uygun olup olmadığını incelemek gerekir.

YÖNETMELİK DÜZENLEMESİ

Tarım ve Orman Bakanlığı, 22 Ağustos 2024 tarihli Resmi Gazetede, “İşlenmeyen Tarım Arazilerinin Tarımsal Amaçlı Kiraya Verilmesine İlişkin Yönetmeliği” yayımlayarak kiralama konusunu gündeme almış bulunmaktadır. İki yıl işlenmeyen tarım arazilerinin Bakanlık eliyle kiralanması istemlerinin  çiftçilerden değil, bu arazileri kullanmak isteyenlerden geldiğini basına da yansıyan demeçlerden anlamaktayız. Türkiye İhracatçılar Meclisi Tarım Kurulu başkanı, sektör olarak uzun süredir kiralama uygulamasıyla ilgili olarak Bakanlığa istemlerini ilettiklerini; tarım arazilerinin kiralanmasının önem arz ettiğini; çiftçilerin revaçta olan ürünleri ekmek istediklerini, bu durumun da gıdada arz-talep (sunu-istem) dengesini bozduğunu ifade ederek yıllardır ısrarla sürdürdükleri kiralama isteklerini açıkça ortaya koymaktadır.

İstanbul Hububat Bakliyat Yağlı Tohumlar ve Mamülleri İhracatçı Birliği başkanının da
aynı doğrultuda ve sektör olarak uygulamaya sıcak baktıkları yolunda yaptığı açıklamalar;
isteğin köylü veya çiftçilerden değil, bu kesime ait arazileri kullanmak isteyenlerden geldiği düşüncesini doğrulamaktadır. Gıda ihracatçıları (dışsatımcıları) ve işlenmiş gıda üreticileri, kiralama uygulamasının hemen gerçekleşmesini beklerken, toprak sahiplerinin kiralanacak arazilerin ve kira bedellerinin belirlenmesinde söz sahibi olamamaktan kaynaklanan kaygı ve korkuları bulunmaktadır.

KİRALAMA KİME YARAR?

Uygulamanın topraksız çiftçiyi koruma ve köylüye toprak edindirme amacıyla değil,
tarım arazilerinin verimli değerlendirilmesini sağlamak amacıyla çıkarıldığı, düzenlemelerin amaç maddelerinde yer almaktadır. Tarım arazilerini daha verimli kullanmak, daha çok ürün almak kamu yararına olsa da, mülkiyet hakkına çok ciddi bir müdahale olan bu yasa ve yönetmelikte kaygı yaratan hükümler yer almaktadır.

Öncelikle düzenleme Hazine’nin özel mülkiyetinde veya devletin hüküm ve tasarrufunda olup işlenmeyen arazileri değil; mülkiyeti gerçek ve tüzel kişilere ait olan tarım arazilerini kapsamaktadır. İkincisi ise işlenmeyen tarım arazilerini belirlemek için oluşturulan “Arazi Tespit Komisyonları” ile rayiç (güncel) kira bedellerini belirlemek ve kiralama işlemlerini gerçekleştirmek için oluşturulan “Arazi Kiralama Komisyonları” nın salt kamu görevlilerinden oluşması,
toprak sahibi köylü veya çiftçi temsilcilerinin komisyonlarda yer almamaları konusudur.
Toprak sahiplerine, kiralama işlemleri ile ilgili olarak söz hakkı tanınmaması,
komisyon kararlarına itiraz vb. başvuru yollarının gösterilmemesi, düzenlemelerin eksik ve sakıncalı yönleri olarak ortaya çıkmaktadır.

Bir başka sakınca ise toprak sahibinin rızası olup olmadığının bir öneminin bulunmamasıdır. Hisseli, mülkiyeti ihtilaflı, parçalı, tarımsal faaliyete son verilen, göç veya başka bir nedenle
üst üste iki yıl işlenmeyen tarım arazileri yasanın kapsamına alınmış olup;
toprağın işlenememesinde sahibinin bir kusurunun olup olmadığı, düzenleme kapsamında
fark etmemektedir. Belirlen rayiç (güncel) kira bedelini toprak sahibinin kabul etmemesi
hususu da ancak açılacak bir dava sonucunda çözüme kavuşturulabilir ise de,
bütün bunların öncelikle yasal düzenlemelerde yer alması gereklidir.

İşlenmeyen toprağın ekonomiye kazandırılması önemli olmakla birlikte, rıza dışı kiralama müessesesinde, kamu yararı ile mülkiyet hakkına müdahale konularının anayasaya uygun bir biçimde dengelenmesi zorunludur.

Anayasa, ekonomik hükümleri arasında 171. maddesinde, ulusal ekonominin yararlarını dikkate alarak, öncelikle üretimin artırılmasını amaçlayan kooperatifçiliğin gelişmesini sağlayacak önlemlerin alınmasını devlete görev olarak yüklerken; 166. maddesinde tarımın
yurt düzeyinde dengeli ve uyumlu biçimde hızla gelişmesinin, ülke kaynaklarının döküm ve değerlendirmesini yaparak, verimli biçimde planlamakla olanaklı olacağını öngörüp,
Devleti bunu yapmakla yükümlü tutarken; tarımın geleceğinin kiralama ile düzene sokulabileceğini düşünmek; daha çok gıda ihracatçıları (dışsatımcıları) ile gıda sanayicilerine yarayacak bir yaklaşım olarak karşımıza çıkmaktadır.

Önemli konuların çözümünün, kimi kesimlerin isteği doğrultusunda yapılan düzenlemeler sonrası bekleyip “uygulamayı bir görelim” diyerek değil; öngörü sahibi olarak ve anayasal çerçeve içinde kalarak, ciddi bir planlama ile olabileceğini bilmek iyi yönetimin gereğidir.