Dr. Cihangir DUMANLI
E. Tuğg., Hukukçu, Uluslararası İlişkiler Uzmanı
103. yılını Kutladığımız Birinci İnönü utkusu (zaferi), Kurtuluş Savaşımızda Batı cephesinde Yunan ordusuna karşı yeni kurulan TBMM ordusunun ilk utkusu (zaferi) olması nedeniyle önemlidir. Anılması ve kutlanması gerekir.
Zamanlama
Bursa’daki Yunan kolordusu Ankara’ya yaklaşmak ve önemli demiryolu kavşağı Eskişehir’i ele geçirmek maksadıyla bir saldırı (taarruz) planlamıştır. O günlerde düzenli ordu buyruğuna (emrine) girmek istemeyen Çerkez Ethem, Batı Cephesi Komutanı Albay İsmet Bey’e karşı ayaklanmıştır. Yunan ordusu saldırının zamanlamasını Batı cephesi birliklerinin Çerkez Ethem kuvvetleri ile uğraştığı bir zamana denk getirerek, birliklerimizi kendisi ile Çerkez Ethem’in isyancı güçleri arasında sıkıştırmak istemiştir.
Yunan komutanlar, Mondros’ta yok edilen Osmanlı ordusunun yerine, 1920 sonlarında kurulan TBMM ordusunun toparlanmasına olanak vermeden, onu yeneceklerini değerlendirmişlerdir.
Düzenli ordu buyruğuna girmek istemeyerek, Batı Cephesi Komutanı Albay İsmet Bey’e karşı ayaklanan Kütahya’daki Çerkez Ethem güçlerine karşı, 28 Aralık 1920’de başlatılan bastırma (tenkil) harekâtı 5 Ocak 1921’de Gediz’de başarı ile sonuçlanmış, Çerkez Ethem Yunan birliklerine sığınmıştır.
Bunu fırsat bilen Yunan kolordusu, ertesi gün (6 Ocak’ta) Bursa – Eskişehir yönünde ileri yürüyüşe (düşmana yaklaşmaya) başlamıştır.
Albay İsmet Bey savunmayı İnönü mevzilerinde kabul etmeye karar vermiş, bu bölgede bir tümen (24. Tüm) bırakarak kuvvetinin çoğu (iki tümen bir tugay) ile Ethem’in üzerine yürümüştür. Başlangıçta Yunan birlikleri İnönü’ye 80 km uzaklıkta iken, savunmayı yapacak asıl birlikler Gediz’de, 130 km uzaklıkladır. Gediz’deki birlikler İnönü’ye yetişinceye dek, cephede bırakılan 24. Tümenin oyalama muharebeleri ile en az 4 gün zaman kazandırması gerekmektedir.
24. Tümen düşmanı oyalarken, Gediz’deki birlikler zorlu (cebri) yürüyüşle İnönü’ye yetişmiş ve dinlenmeden muharebeye girmiştir.
O zamana dek kuvayı milliye ile karşılaşan Yunan kolordusu, 9 Ocak’ta İnönü mevzileri ile temasa geçmiş; eğitimli, disiplinli ve yetkin komutanların komutası altındaki TBMM ordusu karşısında beklemediği bir direnişle karşılanınca, 11 Ocak’ta geri çekilmiştir.
Türk yitikleri 93 şehit, 183 yaralı, 211 tutsak olmak üzere 489’dur.
Yunan yitikler ise 51 ölü, 130 yaralı olmak üzere 181’dir.
Sonuçlar ve değerlendirme
Birinci İnönü muharebesi kısa süreli ve düşük yitik sayılı bir muharebe olmasına karşın, 1920 sonlarında kurulan düzenli TBMM ordusunun Batı cephesindeki ilk utkusu (zaferi) olması bakımından önemli bir utkudur (zaferdir). Emperyalistlerin üzerimize gönderdiği Yunan ordusunun yenilebileceğini göstermiştir.
Muharebenin en önemli niteliği, 24. Tümen oyalama muharebeleri ile düşmanı geciktirirken, Gediz’deki birliklerin büyük bir hızla İnönü mevzilerine yetişmesidir. Bu açıdan bir zamanlama başarısıdır.
TBMM ordusu ilk sınavını başarı ile vermiştir.
Yunan ordusu ilk yenilgisini almıştır.
Eskişehir işgalden kurtulmuştur.
1920 sonunda Doğu’da 15. Kolordunun Ermenilere karşı kazandığı zaferle birlikte,
Türk ulusunun özgüveni ve savaşma azmi artmıştır.
“Kuvvayı milliye mi, düzenli ordu mu?” tartışması, düzenli ordu lehine sonuçlanmıştır.
Kurtuluş savaşımızda Kuvvayı Milliye dönemi kapanmış, düzenli ordu dönemi başlamıştır.
Yunan ordusu Mart ayında aynı yönde bir saldırı (taarruz) daha deneyecek ama yine yenilecektir (İkinci İnönü utkusu – zaferi).
İnönü, Yunan ilerlemesine karşı bir tümen örtme gücü (kuvveti) bırakırken, gücünün (kuvvetinin) çoğunu Çerkez Ethem isyanını bastırmaya göndererek, iç cephenin dış cepheden daha önemli olduğunu göstermiştir.
Yunan kolordusu komutanı General Populas, Gediz’deki birliklerin cepheye (İnönü’ye) yetişemeyeceğini düşünerek ve yeni kurulan TBMM ordusunu küçümseyerek yanılmıştır.
Utkumuz (zaferimiz) üzerine, Sevr Andlaşması’nın uygulanmasının zora girdiğini düşünen
İtilaf devletleri, Londra’da düzenledikleri konferansa TBMM hükümetini de çağırmışlardır.
Bu, TBMM hükümetinin eylemli (de facto) olarak tanınması demektir.
Londra Konferansında, Yunan ordusunu üzerimize gönderen İtilaf devletleri,
Türk-Yunan savaşında yansız kalacaklarını bildirerek, Yunanistan’ı yalnız bırakmışlardır.
Utkunun (zaferin) verdiği özgüvenle, 20 Ocak’ta yeni ilk anayasa (1921 Anayasası, Teşkilat-ı Esasiye Kanunu) yürürlüğe girmiştir.
Harekat boyunca Mustafa Kemal, TBMM’ni sürekli bilgilendirmiştir.
Rusya ile 16 Mart’ta bir dostluk anlaşması imzalanmıştır.
Albay İsmet Bey tuğgeneralliğe yükseltilerek “İsmet Paşa” olmuştur.
Kimi kaynaklarda ”Aynı gün biz de çekildik, bu bir başarı değildir” savı geçersizdir 24. Tümen cephesinin yarılması üzerine, 10 Ocak’ta savunmanın bütünlüğünü sağlamak amacıyla öbür iki tümenin (11. ve 4.) gerideki hatta alınması stratejik bir çekilme değil; taktik derinlikte yapılan sınırlı bir geri harekâttır, mevzi düzeltmesidir.
Birinci İnönü Muharebesi, bir askeri utkudur (zaferdir).
Alınacak Dersler
- Emperyalizm güçten anlar.
- İç cephe, dış cepheden daha önemlidir.
- Askeri okullarda iyi yetişmiş, savaş deneyimi kazanmış yetkin komutanların buyruğundaki güçler utkuyu (zaferi) kazanır.
Yunan ordusunun alacağı dersler
- Düşmanı küçümseme!
- Emperyalizme güvenme!
1. İnönü Utkusu (zaferi) kutlanmalı ve başta ismet İnönü olmak üzere utkuyu (zaferi) sağlayanlar saygı ile anılmalıdır.