Bunu ortaya koyabilmek için her şeyden önce güvenilir veriye zamanında ulaşmamız gerekiyor ama gittikçe zorlaşıyor. Kimi zaman bebek ölüm hızı gibi en temel göstergelerde bile çelişkili sayılarla karşılaşıyoruz. Milletvekilleri de çoğu soru önergesine açıklayıcı cevap alamıyor.

Önemli kaynaklardan biri Sağlık Bakanlığı tarafından her yıl yayımlanan Sağlık İstatistikleri Yıllığı’dır. 2022 Yıllığı, üç ay önce bir haber bülteni yayımlandığı halde, henüz ortada yok. Bu durumda görece güncel veriler bakımından 1 Haziran 2023’de Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) tarafından yayımlanan “Türkiye Sağlık Araştırması, 2022” önemli bir kaynak. TÜİK’in güvenilirliği tartışmalarını bir yana bırakalım.

Öncelikle vurgulamak gerekir ki, sağlık fiziksel, ruhsal ve sosyal tam bir iyilik durumu olduğuna göre değerlendirmesi de bütünlüklü olmalı. Düzenli ve yeterli gelirimizin olmasından tutun, adalete güvenin olduğu bir ülkede yaşamaya, barış içinde huzurlu bir topluma, içtiğimiz sudan, soluduğumuz havaya, hastalanınca gittiğimiz hastaneye, hekiminden hasta bakıcısına sağlık çalışanlarının eğitimine ve çalışma koşullarına dek her şey sağlığımızı belirliyor. Tümüne burada değinmek mümkün olmasa da bazı kritik verilere göz atmakta yarar var.

KRONİK HASTALIKLAR ve ENGELLİLİK

Bir ülkede sağlığın önemli göstergelerinden biri, kronik hastalıkların önlenmesi ve yönetilebilmesi sorunudur. TÜİK’in son saha araştırması verilerine göre de 15 yaş ve üzeri yurttaşlarımızın %16,1’inde hipertansiyon, %11,4’ünde şeker hastalığı, % 6,9’unda depresyon, %8,1’inde astım var. Tüm bu hastalıklarda kadınlar aleyhine eşitsizlik göze çarpıyor. Kötü beslenme ve hareketsizliğin önemli göstergesi olan aşırı kilolu ve obez olma durumu kadınlarda % 54,5 erkelerde ise %57,2 iken yıllar içinde olumsuz tablonun sürdüğü görünüyor.

Her gün tütün kullananların oranı artmaya devam ediyor. 2012’de %23,2’ye düşen oran 2022’de % 28,3’e yükselmiş durumda. Hepimiz tütün denetiminde ciddiyetin azaldığının tanığıyız.

Engellilik konusu çok önemli. TÜİK raporuna göre, 15 yaş ve üzeri yurttaşlarda, son 10 yılda işitme engellilerin oranı % 2,2’den % 3,4’e, herhangi bir yardım almadan ya da yardımcı bir araç kullanmadan yürüyemeyenlerin oranı %4,5’ten %4,9’a, merdiven inip çıkamayanların oranı % 5,3’ten %6,6’ya, yaşıtlarına göre öğrenmede ve hatırlamada zorluk çeken bireylerin oranı %3,4’ten %4,5’e yükselmiş durumda. Görme engellilerde ise bu oranın % 5,5’ten %5,1’e düştüğü bildiriliyor. Günlük yaşam aktivitelerinde (etkinliklerinde) ve öz bakımında zorlananların oranı yıllar içinde artış gösteriyor. Engellilerin ekonomiden sağlık hizmetlerine ve sosyal yaşama dek içinde bulundukları sıkıntılar düşünüldüğünde sorunun büyüdüğünü söylememiz mümkün. Başta yaşlanma olmak üzere değişik gerekçelerle ortaya çıkan engellilik hali merkezi ve yerel yönetimlere daha çok görevler yüklüyor.

TÜİK raporunda olumlu göstergeler de var. En çarpıcı olanlardan biri yaşamı boyunca hekimden hiç hizmet almayanların oranındaki azalma. Hiç diş hekimi hizmeti almayan yurttaşlarımızın oranı 2008’de %21,7 iken 2022’de %8,8’e, hiç uzman hekim hizmeti almayanların oranı ise 2008’de % 11,3 iken 2022’de % 5,9’a düşmüş durumda. Alınan hizmetin niteliği bir yana, buradaki iyileşmeyi vurgulamak ve ihtiyaç duyulan sağlık hizmetine erişimi kolaylaştırmak gerekir. Öte yandan hekime başvuru sayılarından cerrahi işlemlere, görüntülemeye, ilaç tüketimine kadar gördüğümüz bilim dışı artış, sağlık sisteminin “tüketme” üzerine kurgulandığını da gösteriyor.

HEKİMLERİN DURUMU

Bu konuda 2023’ün son iki ayında yapılan bir anket çalışmasını TTB yayımladı. Hekimlerin %44’ü aylık ücretlerinin tümünü harcamalarına rağmen yetmediğini ifade ediyor. Hekimlerin %64’ü iş yoğunluğu nedeniyle hastalarıyla yeterli ve uygun şekilde ilgilenemediğini düşünüyor. Katılımcıların %66’sı yurt dışında hekimlik yapmayı planlıyor.

Şiddet en önemli sorun olmaya devam ediyor. Hekimlerin %87’si hasta veya yakını tarafından sözel veya fiziksel şiddet gördüğünü bildiriyor. Şiddet görenlerin yalnızca %36’sı şiddet hattına bildirimde bulunuyor. Hekimlerin %91’i sağlıkta şiddet açısından güvenli bir çalışma ortamı sağlanmadığını düşünüyor.

Hemşirelerin durumu farklı mı? Bakınız son Hemşireler Haftası açıklamasında Türk Hemşireler Derneği ne diyor:

• “Hemşireler, olumsuz çalışma koşulları, aşırı iş yükü, ekonomik zorluklar, baskı, mobbing, şiddet gibi pek çok olumsuzlukla mücadele etmeye devam etmekte, tükenmekte, emekli olmakta, göç etmektedir.”

2024’e girdiğimiz bu günlerde sağlıklı olabilmekten çok uzağız.

• Çözüm ise sağlığı hak olarak gören, bilimin ve aklın gereği, kamucu bir sağlık sisteminden geçiyor.