Diyabet, pankreasın insülin üretiminde veya üretilen insülinin kullanımında sorun olduğu zaman oluşan kronik (süreğen) bir hastalıktır. İnsülin yiyeceklerdeki glikozun (şekerin) kan dolaşımından hücrelere geçerek kullanılmasını sağlayan temel hormondur. İnsülin üretiminde ya da kullanımında sorun olduğunda kan dolaşımındaki glikoz miktarı artar ve kan şekerinin yükselmesine yol açar. Yüksek kan şekeri ise zamanla vücuttaki doku ve organlarda hasara neden olur. Diyabetin üç tipi vardır:
Tip 1 diyabet,
Tip 2 diyabet ve
Gebelik diyabeti (Gestasyonel diyabet) (1).
Tip 1 diyabet, pankreasın çok az insülin ürettiği ya da hiç üretmediği tiptir ve şu an için nedeni yeterince aydınlatılamamıştır.
Tip 2 diyabet, dünyada en sık olarak izlenen diyabet tipidir. Gelişimini önlemek, komplikasyonları engellemek için etkili olduğu kanıtlanmış yaklaşımlar vardır.
Gestasyonel diyabet (gebelik diyabeti) ise ilk kez gebelik sırasında ortaya çıkan diyabet tipidir ve gebe kadınların ortalama %10’unda gestasyonel diyabet görüldüğü kestirilmektedir. Gestasyonel diyabet, plasenta hormonlarının insülinin etkilerini engellemesine (insülin direncini artırmasına) bağlı olarak gelişir. Genellikle gebeliğin 24. haftasından sonra ortaya çıkmakta olup 24-28. haftalarda yapılan tarama testi ile saptanabilmekte ve insülin ile denetim altına alınabilmektedir. Denetim altına alınmayan gestasyonel diyabet, gebelik zehirlenmesi ve erken doğum riskini artırdığı gibi bebekte de sarılık, makrozomi (anormal büyüme-iri bebek), solunum sıkıntısı gibi çeşitli sağlık sorunlarına ve hatta ölüme yol açabilir. Gestasyonel diyabeti olan kadınların ve çocuklarının ileride tip 2 diyabete yakalanma riski vardırr (2,3).
Diyabetin belirtilerini şöyle sıralamak olanaklıdır:
- Sık idrara çıkma,
- Ağız kuruluğu ve susuzluk,
- Sık acıkma,
- Kilo yitimi,
- Görme değişiklikleri,
- Yorgunluk,
- Enfeksiyonlara yatkınlık,
- Sinirlilik durumu gibi ruhsal değişiklikler
Tip 1 diyabette belirtiler daha belirgin olup, tip 2 diyabette daha silik izlenebilir. Bu nedenle genellikle komplikasyonlar ortaya çıktıktan sonra geç tanı konulmuş olur. Bunun önüne geçmek için risk etmenlerinin ve belirtilerin ayırdında olmak önemlidir (4).
Diyabet zaman içinde kardiyovasküler sistem (kalp-damar sistemi), göz, böbrekler ve sinirlerdeki kan damarlarına zarar vererek sağlık sorunlarına yol açabilir. Gözde görme yitiği, ayaklarda sinir zedelenmesi ve zayıf kan dolaşımı ile ülserlere (yaralara) ve sonrasında amputasyonlara (organın kesilmesi), kalp krizine, felç, böbrek yetmezliği gibi ağır komplikasyonlara neden olabilir (4). Bu komplikasyonları ve erken ölümleri önlemek için etkisi olduğu bilinen yaklaşımlar vardır. Bunlar:
- Yaşam biçimi değişiklikleri,
- Stres yönetimi,
- Sağlıklı bir kiloda olmak,
- Günlük en az 30 dakika orta düzeyde fiziksel egzersiz yapmak,
- Tütün ve tütün ürünleri kullanmamak,
- Şeker ve doymuş yağlardan kaçınmak,
- Hekim tarafından başlanan tedaviye (sağaltıma) uymak,
- Tansiyon (kan basıncı) ve lipit profilini denetim altında tutmak,
- Düzenli aralıklarla göz, böbrek ve ayaklarda oluşabilecek hasarlara (zedelenmelere) karşı tarama yaptırmak (2).
Yaşam koşullarında hareketsizliğin artması, nüfusun yaşlanması, kentleşme, aşırı kilo ve obezite sıklığında artış tip 2 diyabet sıklığını artırmaktadır. Alınacak önlemlerle (yukarıda anılan) Tip 2 diyabetin ortaya çıkışı geciktirilebilmekte ve tüm diyabet türleri için komplikasyonların önüne geçilmesi veya oluşumunun ertelenmesi olanaklı olmaktadır (5).
Her yılın 14 Kasım günü Dünya Diyabet Günü olarak kutlanmakta olup tüm dünyada diyabet farkındalığını artırmak amaçlı çeşitli etkinlikler ve çalışmalar yürütülmektedir. Dünya Diyabet Günü, 2007 yılında mavi daire logosuyla temsil edilmeye başlanmıştır. Mavi daire ile küresel diyabet topluluğunun birliği ifade edilmektedir. Dünya Diyabet Günü kapsamında her yıl bir temaya odaklanılmaktadır. 2021-2023 arası teması “Diyabet Bakımına Erişim” olarak belirlenmiştir (6).
Bu bağlamda, 2023 yılında “Riskinizi Bilin, Sorumluluğunuzu Bilin” sloganı ile diyabetin geciktirilmesine ve önlenmesine yardımcı olmak için diyabet riskini bilmenin önemine odaklanılmış, zamanında bilgiye ve bakıma erişimin önemine değinilmiştir (5).
Diyabet atlası (2021), yetişkin nüfusun %10,5’inin diyabet hastası olduğunu ancak neredeyse yarısının bunun ayırdında olmadığını belirtmektedir.
Kestirimler, 2045 yılına dek %46,0 artışla 8 yetişkinden 1’inin diyabetle yaşayacağını öngörmektedir.
Verilere göre, diyabetli her 4 kişiden 3’ü düşük ve orta gelirli ülkelerde yaşamakta, 541 milyon yetişkinin tip 2 diyabet riski yüksek derece bulunmakta, 1.2 milyondan çok çocuk ve ergen tip 1 diyabet ile yaşamakta ve 2021 yılında dünyada diyabet nedenli 6,7 milyon ölüm olduğu bilinmektedir.
Diyabet 2021 yılında en az 966 milyar dolarlık sağlık giderinin nedeni olmuştur ve bu dünya çapında sağlık hizmeti giderleri toplamının %9’unu oluşturmaktadır (7).
- Diyabeti olan kişiler, hastalığı yönetmek ve komplikasyonlarını önlemek, geciktirmek için sürekli bakıma ve desteğe gereksinim duymaktadır. Dünya çapında milyonlarca diyabet hastası bu bakıma erişimde güçlük yaşamaktadır.
Dünya Diyabet Günü kapsamında 2023 yılında hükümetlerin diyabet bakımına yönelik yatırımlarında artış yapması; ilaç, teknoloji, destek ve bakıma gereksinim duyan tüm diyabetli kişilere ulaştırılabilir duruma gelmesi gerektiği belirtilmiştir (8).
HASUDER Bulaşıcı Olmayan Hastalıklar Çalışma Grubu tarafından hazırlanmıştır.
https://hasuder.org/Duyurular/Detay/bilgi-notlari/14-kasim-dunya-diyabet-gunu-bilgi-notu/70b51f81-a023-a2c7-d377-3a0edaff52a6
KAYNAKLAR
- International Diabetes Federation [Internet]. Erişim : 08.11.2023. Diabetes basics. https://idf.org/about-diabetes/what-is-diabetes/
- Diabetes [Internet]. Erişim : 08.11.2023.
https://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/diabetes - Gebelik Diyabeti [Internet]. Erişim : 09.11.2023, https://hsgm.saglik.gov.tr/tr/diyabet/gebelik-diyabeti.html
- Diabetes [Internet]. Erişim 08.11.2023.
https://www.who.int/health-topics/diabetes - Federation ID. Key messages, World Diabetes Day [Internet]. Erişim 8.11.2023. https://worlddiabetesday.org/about/key-messages/
- Federation ID. About WDD | World Diabetes Day [Internet]. Erişim 08.11.2023. https://worlddiabetesday.org/about/
- Federation ID. Facts & figures, World Diabetes Day [Internet]. Erişim 8.11.2023. https://worlddiabetesday.org/about/facts-figures/
- Federation ID. Theme | World Diabetes Day [Internet]. Erişim 08.11.2023. https://worlddiabetesday.org/about/theme/