Prof. Dr. Ahmet SALTIK MD, BA, LLM
Hekim, Hukukçu, Siyaset Bilimci

Cumhuriyetçiler Kurultayı
24-25 Mayıs 2025, Ankara

• Laikliği nasıl yeniden geri kazanacağız?

Dostlar,

Hülya Küçükaras başkanlığında bir oturumda Ali Rıza Aydın, Müjde Tozbey, Neval Oğan Balkız,
Fatih Yaşlı ve biz şu başlığı tartıştık :

• Laikliği nasıl yeniden geri kazanacağız?

Bizim konuşmamız aşağıdaki gibiydi                    :

Laiklik… 
Neden vazgeçil(e)mez?
Nasıl yitirdik?
Nasıl geri kazanmalı?

Martin Luther’in Katolik Kilisesi’ne başkaldırmasıyla Protestanlık ortaya çıktı.
Yıl 1517 idi, 95 maddelik bir ültimatom, Wittenberg Kilisesinin kapısına mıhlandı.
Bu bir başkaldırıydı, “protest” bir girişim, “protesto” idi; doğan mezhep ise Protestanlık.
Avrupa’da mezhepler arası savaşlar başladı (30 Yıl Savaşları, Fransa’daki Din Savaşları vb.).
Bu dönemde devletler, din üstündeki egemenliğini ilan etmeye başladı.
Westphalia Andlaşması, 30 Yıl Savaşları‘nın sonunda bağıtlandı (1648).
Her devletin kendi dinini seçme hakkı tanındı (cuius regio, eius religio ilkesi).
Ulus-devlet fikri ve dinin devlet işlerinden ayrılması eğilimi ilk kez bu ölçekte kabul gördü.
***
Aydınlanma (18. yy) çağında Akılcılık, gözlemsel – deneysel bilim.. BİLİMSEL AKILCILIK öne çıktı.
Voltaire, Rousseau, Kant gibi düşünürler, dinsel/dinci dogmalara karşı akılcılığı savundular.
Devletin yansız olması ve dinin özel alana çekilmesi gerektiği düşüncesi yayıldı.
Ulus-devlet düşünü ve dinin devlet işlerinden ayrılması eğilimi ilk kez bu ölçekte benimsendi.

Fransız Devrimi (1789)
“Laiklik” kavramı ilk kez ciddi anlamda devlet sistemi olarak ortaya çıktı. 1905’te Fransa’da “Kilise ile Devletin Ayrılması Yasası” çıkarıldı ve çağcıl (modern) anlamda laiklik yasalaştı.

Dinde Reformasyon → Mezhep savaşları → Westphalia → Aydınlanma → Fransız Devrimi..
***
Ernest Renan, din ile devletin ayrılması gerektiğini savunurken laikliği şu temel ilkelere dayandırır:

• Laiklik, devletin dini değil, aklı ve bilimi rehber edinmesidir; Devlet, akla ve bilime dayanmalıdır.
• Devlet, herhangi bir dini referans almaz; kararlarını us (akıl) ve bilim temelli almalıdır.
• Din, bireysel vicdan olgusudur; Devlet dine karışmamalı, din de devlete yön vermemelidir
• Toplumsal barış için din, özel alana çekilmelidir.
• Din, toplum içinde ayrıştırıcı değil, kişisel inanç konusu olmalıdır.

Rennan din ile değil, ortak tarih ve bilinç ile birliği savunur.
Dinin tümüyle bireysel olması, kamusal alana yansıtılmaması gerektiğini vurgular.
Devlet ve kamu alanı dinsel simgelerden arındırılır.

Devlet ve toplumsal yapının, yasaların ve normların Ortaçağ skolastik dogmalarına dayanmadığı;
günün ve geleceğin kuşaklarında uygarlık değerlerinin, aklın, bilimin ve sorgulamanın temel olduğu; toplumsal düzenin tebaa-ümmet değil, eşit – özgür yurttaşlık üzerine kurulduğu;
kadın-erkek toplumsal cinsiyet (gender) eşitliğinin mutlak bir temel insan hakkı olduğu bilinciyle yaşamı eleştirme ve geliştirme istencinin (iradesinin) sergilenebileceği; bilimsel ve eleştirel, yaratıcı akla dayalı istencin özgür olabileceği koşullar, laiklik temelinde kurulabilir.
***
Türban dayatmasıyla kimi kadınların saçının telinin görünmemesi “güvenceye alınmış” (!) ancak can güvenliği sağlanamamıştır. Türkiye İstanbul Protokolü’nden açıkça hukuk dışı ve geçersiz olarak çekilmiş, ne var ki “saçı görünmeme garantili” (!) kadınlarımızın cinayete kurban gitmeleri sürmektedir.

Yaşanabilir, eşit, özgür ve çağcıl devlet-toplum düzeni için hedef, Laikliği koruyup uygulamaktır.
Laik düzen geleceği kazanmaktır, eşitlikçi topluma evrilme, halk egemenliğini kullanma demektir.

• Laikliğin yitirilmesi, ulus egemenliğinin ruhbana kaptırılması, çağlar gerisine savrulmadır.

Egemenlerin çocukları laik-bilimsel eğitim alır ama yoksul emekçilere sözde dinsel / dinci kurallara dayalı gericilik dayatılır, zorunlu dinci eğitimle çocuklarının beyni yıkanır.

Egemenlerin kadınları da gerçekte laik yaşam sürer ama sömürülen yoksul emekçi kadınlar
din adına cendereye sokulur, köleleştirilir, kendini gerçekleştirmesi önlenir, can güvenliği olmaz.

• Laiklik, bu temel görüngüleriyle tam da sınıfsal bir olgu ve kurumdur.
• Egemenler, ölçüsüz bir yüzsüzlükle yabanıl (vahşi) sömürüyü sürdürmek için bu dünyada yoksulluğu Allaha yakınlık, öbür dünyada cennete erişmek için güvence olarak sunmakta.
• Hatta “fiyatları Allah belirliyor” diyecek ölçüde sefilleşebilmektedir.
  Bu söylemlerin Kuran’da karşılığı  yok ve Ortaçağ kilisesinin bile gerisine düşmekte.
  Uygarlık tarihine utanç verici olgular olarak geçecektir ve Türkiye için çok onur kırıcıdır.

***
Ülkemiz, emperyal destekli AKP rejimi eliyle, 23 yıldır giderek koyulaştırılan
bütüncül bir gerici kuşatma altındadır.
Cumhuriyetimiz, 2. yüzyılına ne yazık ki birçok demokratik değerini yitirerek girmiştir.
Türkiye’nin yönetsel, hukuksal, toplumsal ve ekinsel (kültürel)  yapısını köktenci biçimde
geriye dönük değiştirme amacıyla dayatılan politikalarla toplumsal barışın ve özgürlüğün güvencesi olarak laiklik yok sayılarak dışlanmaktadır.

Toplum, siyasal islam yorumuyla İhvancı – Selefi kurallarla sözde din adına
yeniden biçimlendirilmektedir.

Ulus, tarikat ve cemaatların ahtopot kollarıyla bunaltılmaktadır.
Bilim hurafeyle, hukuk şer’i hükümlerle, yurttaş tebaa, halk ümmet ile eşdeğer görülmektedir.
***
AKP azınlık iktidarı, TBMM sayısal dengelerini kullanarak, sözde “Yeni Türkiye” söylemiyle, Atatürk’ün kullandığı bu tanımı tersine çevirmektedir. Eylemli olarak, büyük ölçüde
ortadan kaldırılan laiklik yerine şeriat düzenini kalıcılaştırmak için Anayasa değişikliği dayatılmaktadır.

Erdoğan açıkça, “alışacaksınız” diyerek ağır hukuk dışı psikolojik baskı kurmakta,
“.. bizden olmayan bertaraf olur..” demekte ve partisine oy vermeyen – politikalarını onaylamayan yurttaşlara açıkça ve sürekli aşağılayıcı hakaret sözcükleri kullanmaktadır.
21. yy’da hiçbir uygar – demokratik ülkede böylesi bir onur kırıcı tablo kabul edilemez!

Anayasa’yı açıkça tanımayan ve çiğneyen (ihlal eden) iktidar; anayasa değişikliği,
yapabilirse yeni anayasayı gündemden düşürmemektedir. Konumuzla sınırlı olarak,
Anayasanın 24, 42 ve 174. maddeleri, laikliğin yeniden tanımlanması (!) bağlamında hedeftedir
ve içleri iyice boşaltılacaktır.
***
Bütün bu gerici dayatma, artan saldırılar ve dini siyasete alet etme karşısında laiklik ve Aydınlanma Devrimi kazanımlarını savunma ve koruma savaşımı kritik bir önem ve
öncelik kazanmıştır.

İslam dininin salt Hanefi mezhebi öğretisinin 87 milyon insanımıza dayatılması
asla kabul edilemez.
Kaldı ki, iktidarın din adına dayattığı Kuran kaynaklarıyla örtüşmüyor.

• İhvancı – Selefi yorum, İslamın doğrudan emperyalistlerce başkalaştırılan – yozlaştırılan biçimi olup; tümüyle küresel neo-liberal düzenin güdümündedir.
• Amaç, kapitalist sömürü düzenine İslam’dan herhangi bir itiraz gelmemesidir.
• Siyasal İslam, İslamiyetin kurucusu Muhammet’in dini değildir.

Emperyal çevreler, İslamiyetin bilimsel teolojik yöntemlerle incelenmesini ve felsefi irdelemesini değişik yollarla engellemektedir.
Aydın – yurtsever din bilginleri yetişememekte, bu gibilerin halkla buluşmasına ve
gerçekleri anlatmasına olanak verilmemektedir; meydan yobazlara bırakılmaktadır.

Bu kısır döngünün kırılmasıyla, sağduyulu büyük halk kitlelerinin kazanılması olanaklı ve gereklidir.

Laiklik toplumsal barış ve özgürlüktür!

Salt din ve devlet işlerinin ayrılmasına indirgenemez.
Başına, sonuna kimi nitemler (sıfatlar) eklenerek özünden uzaklaştırılamaz.
“Dine – inançlara saygılı laiklik”, “ılımlı laiklik”, “militan laiklik” kavramları kasıtlı ve kakofoniktir.

Yazımızın başında E. Rennan’ın tanımıyla paylaşıldığı üzere, tüm devlet yapısı ve ulus yaşamının şu ya da bu dine değil, us ve bilime dayalı kurallarla yürütülmesidir.
Din bir inanç ve vicdan işidir.
Devlet tüm dinsel inanışlara – kurumlara eşit uzaklıkta, aktif bir yansızlıkla yaklaşacaktır.
Toplum düzeninde şu ya da bu dinsel yorumun başka kesimlere baskı aracı kılınmasını da engelleyecektir. Hukuk, sağlık, eğitim, spor, ibadet, giyim, kültür, uygarlık dinden özgür olacaktır.

Türkiye laikliği, Atatürk reformlarıyla dinin kurumsal yapısını da dönüştürerek laikliği
hem bir modernleşme aracı hem de bir devlet denetimi mekanizması olarak uygular.
Bu nedenle Fransız “laisite” modelinden farklı olarak “aktif laiklik” olarak tanımlanabilir.

Kuran kursları 4-6 yaş dilimine çekilmiştir!

Bu uygulama mutlak anlamda bilime, insan sağlığına, mental gelişimine aykırıdır;
çok ağır bir insan hakkı çiğnemidir.
Bu yaş diliminde çocuklar sevgi ortamında somut nesnelerle oynamalıdır.
Kaldı ki, bu yaş diliminde çocukların, zorla ezberletilmeye çalışılan Kuran hükümlerinden
hiçbir biçimde yararlanması ve öğrenmesi söz konusu değildir.
İlerleyen yıllarda başlanacak Kuran eğitimine de hiçbir katkısı yoktur.
***
Bu bir zihinsel soykırımdır ve en yüksek perdeden isyan edilmelidir.

Çocuk Koruma Yasasına, BM Çocuk Hakları Sözleşmesine… akla, bilime, vicdana, sağduyuya,
her şeye aykırıdır!
Yaşamın doğasına – özüne kökten uyumsuz bu akıl dayatma asla kabul edilemez, suçtur
ve kamuoyu gündeminden düşürülmeden sürekli karşı çıkılmalıdır.
BM, UNICEF, Dünya Sağlık Örgütü.. sorunla ilişkilendirilmelidir.

• İnsan hakları çiğnemleri (ihlalleri) salt devletlerin iç işleri sayılmamaktadır.

Hafızlık kursları da benzer durumdadır. Hele temel eğitime ara verilerek uygulama
çok sakıncalıdır. İnsan davranışlarını istendik kılmada en etkili yol,
uygulamalı bilimsel eğitim yöntemleridir. Bu süreçte ezberlemeye yer yoktur.
Özgürce ve koşullandırmadan eğitim vermektir.
Bu yolla çocuklara, insanlara istendik davranışlar kazandırılabilir.
***
Yatılı Kuran kurslarında çocukların ırzına geçilmesi, yanması.. isyan ettiricidir!

Kuran’ı ezberletmek yersiz, yanlış ve insan sağlığına zararlıdır. Başka hiçbir dinde yoktur!
Bu dayatma ile çocuklar eleştirel, yaratıcı bilişsel beceriler edinemez. Ezberci bir kişilik geliştirir, kavrayarak öğrenme ve sorgulama becerisi geliştirilemediğinden, sorun çözme yetisi kazanamaz. 21. yy’ın acımasız yarışmacı koşullarında, Bilişim çağında yaşama tutunamaz.
***

Uygar ülkelerde zorunlu din eğitimi göremiyoruz

AİHS’ne aykırıdır ve AİHM’nce reddedilmiştir.
Ayrıca AKP iktidarı, “Din ve Ahlak Bilgisi” derslerini içerik olarak militan bir dinci dayatmaya dönüştürmüştür. Oysa bu derslerde tüm dinler ve inanç sistemleri hakkında temel bilgiler sunulmalı, felsefi olarak irdelenmelidir.

• ÇEDES, utanç verici bir görünüm ve içerik kazanmıştır, yıkıcıdır, derhal durdurulmalıdır.

Laiklik karşıtı bu sistemli uygulamalar, 21. yy’da son derece ciddi yarışmacı uluslararası düzende
Türkiye’nin ayak bağıdır. Bu yy’ın gerektirdiği yüksek nitelikli – donanımlı insangücü,
bu dinci çağdışı eğitim sistemiyle yetiştirilemez.

Türkiye çağdaşlaşamaz ve ilerleyemez.
Bilim, sanat – kültür üretemez; yoksul ve geri kalmış bir ülkeye dönüşür ve yeniden daha da ağır bir sömürge olur.. giderek bölünüp – parçalanır.

Dolayısıyla; Laik rejim ile ulusun – devletin bağımsızlığı ve sağkalımı (bekası) arasında
doğrudan ilişki vardır.

“Laiklik dinsizliktir” zırvası artık terk edilmelidir.
İHL sayısı ve mezunu sayıları bilimsel insangücü planlamasına aykırıdır.
İHL bitirenlerin ancak %20’si üniversite giriş sınavlarında ve orta düzeyde başarılıdır.
OECD’nin PISA sınavlarında ülkemiz acı verici düzeyde gerilerdedir.

Bir daha dolayısıyla vurgulayalım ki;
LAİK DEVLET ve TOPLUM DÜZENİ seçimlik ve üzerinde tartışılabilecek bir olgu değildir.
Stratejik bir güvenlik ve kalkınma, var olma sorunsalıdır.

THTM’ye (Türkiye Halk Temsilcileri Meclisi) Öneriler

Çocukların ve gençlerin us (akıl) ve bilim yoluyla, sorgulayan kuşaklar olarak yetiştirilmesinin ve dünyayı değiştirme yetisi kazanabilmesinin koşulu ancak ve ancak laik ve bilimsel
eğitim sistemiyle olanaklıdır. THTM şu alanlarda çalışmalar yapabilir :

• Öğretim Birliği Yasası ile laik-bilimsel eğitim ve uygun müfredat uygulamaya konmalıdır.
• Kız çocukları öncelikli olarak yoksul emekçi çocuklarını eğitimden koparan
  4+4+4 dayatması kaldırılmalıdır.
• DİB (Diyanet İşleri Başkanlığı) Anayasal sınırlara çekilmeli, küçültülmeli ve
  akçalanması (finansmanı) esas olarak ilgili din – mezhep üyelerince karşılanmalıdır.
• Dernek – Vakıf maskesi gerisinde Devrim Yasalarına (Anayasa m.174) aykırı çalışan
  tarikat ve cemaatlar ile eklentileri kapatılmalı; etkinliklerini yasa dışı sürdüren
  medreseler ve sıbyan mektepleri derhal kapatılmalıdır.
• Tarikatların ve naylon birimlerinin öğrenci yurtları (!) devletleştirilerek
  gençlere dayatılan beyin yıkama durdurulmalıdır..
• Hizmet ve yardımlaşma adı altında bütün özel kurum, dernek ve vakıfların kurduğu
  çocuk yuvaları, yetiştirme yurtları, dershaneler, sevgi evleri vb. devletleştirilmelidir.
  Destek ve koruma hizmeti devlet tarafından sağlanmalıdır.
• ÇEDES ile birlikte Diyanet İşleri Başkanlığı ve tarikat uzantılarıyla yapılan protokoller
  iptal edilmelidir.
• İlköğretimden başlayarak karma eğitimi hedef alan söylemler, uygulamalar
  son bulmalıdır.
• Zorunlu din dersleri kaldırılmalıdır.
  Seçmeli ders adı altında din dersi dayatmasından derhal vazgeçilmelidir.
• Eğitimde laik, bilimsel, karma, kamusal bir yapı kurulmalıdır.

***
THTM (Türkiye Halk Temsilcileri Meclisi) çatısında izleme ve politika geliştirme birimleri kurulmalıdır.

AKP iktidarı TBMM’de çoğunluğa sahip ancak kamuoyu yoklamalarında 2. partidir.
Geçelim “yeni anayasa” yapmayı, Anayasa değişikliği için de meşru çoğunluğa sahip değildir. Güvenoyu istenebilir!

Uzun yıllardır adeta holdingleşen, büyük parasal ve siyasal güç kazandırılan tarikat ve cemaatler,
devlet kademelerinde, yargıda en kritik noktaları tutmuş, eğitimde çok yaygınlaşmış ve
toplumsal yaşamı dayatır düzeye erişmiştir.
Bu tarikat- cemaatların egemenliğine son verilmelidir. Gerçekte bu yapılar yasa ile kapatılmıştır :

• 30 Kasım 1925’te, 677 sayılı “Tekke ve Zaviyelerle Türbelerin Kapatılmasına ve Türbedarlıklarla
Bir Takım Unvanların Yasaklanmasına İlişkin Kanunla” tarikat ve cemaatler kapatılmıştır.

Tarikat – cemaatlar dağıtılmalı, yasa dışı uzantıları kapatılmalı, kamu kadrolarından,
yargıdan çıkarılmalıdır. Bu yapıların din maskesi ardında kurdukları dernek – vakıf yapılanması engellenmeli, hukuksuz maddi kaynakları kesilmeli ve kamulaştırılmalıdır.

Tüm bunlar iktidar olarak yapılabilecek işlerdir.
AKP iktidarı, yapay din – bilim çatışması yaratmamalı ve kötüye kullanmamalıdır.
B. Franklin’in bulduğu paratonerin kiliseyi de yıldırımdan koruduğu akıldan çıkarılmamalıdır.

Ulus örgütlenerek yaşadıklarını anlamlandırması sağlanırsa, halk iktidarının da
yolu açılabilecektir.

• Cumhuriyeti kuran ve Aydınlanma devrimlerini gerçekleştiren bu toprakların
  yiğit insanları, iyi önderlikle bu dinci-gerici emperyal kuşatmayı da mutlaka yaracaktır.

24- 25 Mayıs 2025 Cumhuriyetçiler Kurultayı

THTM‘nin (Türkiye Halk Temsilcileri Meclisi) Ankara’da düzenlediği Cumhuriyetçiler Kurultayı
bu gün açılış toplantısıyla başladı. Kurultay, yarın (25 Mayıs 2025) TMMOB Makine Mühendisleri Odası’nda açılış toplantısıyla başlayan kurultay, yarın gün boyu yapılacak çalışma toplantısıyla devam edecek. (https://haber.sol.org.tr/haber/cumhuriyetciler-kurultayi-basladi-meydan-okumaya-meydan-okuma-sarttir-398532.)

Bu Kurultay nedeniyle bize de katılım çağrısı yapıldı. Yarın, 25 Mayıs 2025 Pazar günü,
aşağıdaki oturumda biz de –hukukçu ce siyaset bilimci şapkamızla– konuşmacı olacağız.

• İkinci Oturum: Laikliği nasıl yeniden inşa edeceğiz 11.45-13.00

Ayrıca bize, sol.org.tr de yayınlanmak üzere 3 soru yöneltildi. Yanıtlarımız adı geçen web sitesinde dün (23.5.2025) başka uzmanların aynı sorulara yanıtlarıyla birlikte yayınlandı.
Bu soruları ve kapsamlı yanıtlarımızı, –hukukçu ve siyaset bilimci olarak- paylaşmak istiyoruz :

Cumhuriyetçiler Kurultayı’na doğru: 
Zaman kısıtlı, ‘zor ve gerçek olanı’ seçme zamanı

https://haber.sol.org.tr/haber/cumhuriyetciler-kurultayina-dogru-zaman-kisitli-zor-ve-gercek-olani-secme-zamani-398470

SORU-1                      :

• 24-25 Mayıs 2025 tarihinde gerçekleşecek olan Cumhuriyetçiler Kurultayı’nın
  Türkiye’nin içine girdiği güncel siyasi konjonktürde nasıl bir anlama denk düştüğünü söylersiniz?
  

Yanıt-1                       : 
Cumhuriyetçiler Kurultayı (24-25 Mayıs 2025, Ankara) ve Güncel Siyasal Bunalıma Etkisi
2025 yılında Türkiye, siyasal ve toplumsal dönüşümlerin eşiğinde, yeni arayışların ve seçeneklerin yoğun olarak tartışıldığı bir süreçten geçmekte. Bu bağlamda, 24-25 Mayıs 2025’te yapılacak Cumhuriyetçiler Kurultayı, salt bir siyasal partinin iç dinamiklerine ilişkin bir çaba olmanın ötesinde, Türkiye’nin güncel politik topludurumu (konjonktürü) içinde çok boyutlu ve anlamlı, umut verici bir girişim olarak görülmektedir.

1. Siyasal Denge ve Muhalefetin Yeniden Yapılanma Arayışı

2023 genel seçimleri sonrasında ortaya çıkan tablo, iktidar blokunun merkezi ve pekişik (konsolide) dokusunu koruduğunu, ancak muhalefet cephesinin çok başlılık, strateji eksikliği ve özeleştiri yetersizliğiyle adeta boğulduğunu göstermektedir. Bu durumda Cumhuriyetçiler gibi yeni siyasal odaklar, Cumhuriyetin kazanımlarını korumada etkili siyasal direnç ekseninde toplumsal muhalefetin sözcüsü olma yetisi taşımaktadır. Kurultay, bu potansiyelin ilk büyük sınavı olabilir.

Kurultay, Cumhuriyetçiler Hareketi‘nin muhalefetin dağınıklığını toparlayacak, yeni bir uzgörü (vizyon) ve siyasal söylem geliştirecek güçte olup olmadığını ortaya koyacaktır. Bu sorumluluk,
Partinin salt kendi geleceği açısından değil, Türkiye’deki muhalefet dinamiklerinin yeniden yapılandırılması açısından da belirleyici olabilir.

2. Toplumsal İstemler ve Olası Siyasal Yanıtlar

Türkiye’de 2025’te kurgulu ağır ekonomik bunalımın sürekliliği, demokratik bozunma, anlatım (ifade) özgürlüğüne dönük sistemli baskılar ve doruğa ulaşan toplumsal kutuplaştırma gibi sorunlar kamuoyunda dayanılmaz rahatsızlık yaratmıştır. Bu koşullarda düzenlenen Cumhuriyetçi Kurultay, bu sorunlara somut, uygulanabilir ve çözüme yönelik yaklaşımlar sunup sunmadığı ölçüsünde anlam ve işlev kazanacaktır.

• Dinci – gerici emperyal karşıdevrimin hızla durdurulması yaşamsaldır.

Kurultayda, sürdürülemez yatay ve dikey yoksullaşTIRma doğuran kurgulu ekonomik sömürü (sermaye birikimini ne pahasına olursa olsun dayatma!), yaygın işsizlik, çökertilen adalet düzeni ve yargı yansızlığı-bağımsızlığı, teslim alınan medya ve TRT ile beyin yıkama,
temel hak ve özgürlükler, ulusal eğitim politikaları, çevre ve yerel yönetimler, laiklik,
sağlık hakkı, konut hakkı gibi alanlarda getirilecek politika önerileri,
partinin toplumsal tabanı genişletme potansiyelini ortaya koyacaktır.

3. Yeni Siyasal Söylemin Olanakları

Cumhuriyetçiler Kurultayı, yeni bir siyasal söylem, yeni bir toplumsal imgelem (tahayyül)
ve yeni bir demokrasi vizyonu taşımalıdır. Yılgın kitlelere moral ve umut aşılayabilmelidir.

• Kutuplaştırmayı şiddetle reddeden ama net bir ulusal-demokratik duruş sergileyen,
• Saydam, hesap verebilir ve katılımcı ilkeleri odağa koyan,
• Gençleri, kadınları, kentli orta sınıfı, yoksullaştırılan emeklileri özellikle hedefleyen

Kırılgan emekçi kesimlere özellikle dönük bir siyasal yönelim benimsenirse,
bu Kurultay çok daha geniş bir taban edinebilir.

4. Zamanlama ve Seçim Dengeleri Bağlamında Önemi

Kurultay, anamuhalefetin epey güçlendiği 2024 yerel seçimlerinin ardından gelen önemli bir siyasal girişim olarak da önemlidir. Yerel seçimlerin sunduğu tablonun değerlendirileceği,
yeni seçim stratejilerinin öngörüleceği bir dönemde yapılması, Cumhuriyetçilerin 2028
veya daha erken genel seçimlere yönelik tutum alması açısından katkı sağlayabilir.

5. Önderlik, Kadro ve Örgütsel Kapasite

Kurultay, Parti önderliğinin halkla ilişkisini, siyasal öngörü ve strateji yeteneğini de ortaya  koyabilir. Görevdeki kadrolar, Partinin demokratik reflekslerini ve kurumsal kapasitesini test edebilir. Bu bağlamda, kollektif önderliğin seçkinci (elitist) olmayan, katılımcı ve ortak akla dayalı bir siyasal örgüt modeli sunması gündeme gelebilir.

Sonuç                    :
24-25 Mayıs 2025’te Ankara’da yapılacak olan Cumhuriyetçiler Kurultayı, Türkiye’nin içine sürüklendiği karmaşık ve çok ağır siyasal ve toplumsal dönemde, toplumsal muhalefetin yeniden biçimlenmesi, yeni siyasal anlatıların geliştirilmesi ve demokratik toplumcu siyasetin alan kazanması açısından önemli bir eşik olabilir. Kurultayda üretilecek iletiler, salt bir partinin değil, belki de Türkiye’nin geleceğine yön verecek yeni bir siyasal dalganın habercisi olma potansiyeli taşıyabilir.

SORU-2                      :

• AKP hükümeti iktidarda olduğu yıllar boyunca Türkiye’de demokrasi ve özgürlüklere ilişkin başlıklarda faturayı Cumhuriyet Devrimi’ne çıkarması ile biliniyor. Üstelik AKP’nin Cumhuriyetle bu bitmeyen hesaplaşmasında farklı zamanlarda farklı müttefiklerle hareket ettiğini de görüyoruz. Kimi zaman liberaller, kimi zaman İslamcılar, kimi zaman milliyetçiler bu ittifakın tarafı oluyor. Siz bu sorunların kaynağında, Cumhuriyet’le somutlanan değerlerin görülmesini nasıl yorumluyorsunuz?

Yanıt-2                        :
Cumhuriyet Değerleri, AKP İktidarı ve Demokrasi / Özgürlükler Gerilimi Üzerine

AKP, 3 Kasım 2002 genel seçiminden günümüze dek Türkiye siyasetinde seçmen desteği ve kurumsal gücü açısından güçlü bir merkezi siyasal aktör olagelmiştir. 23 yılı bulan bu uzun ve kesintisiz, çoğunluğu tek başına iktidar döneminde AKP’nin demokrasi, temel hak ve özgürlükler ile Cumhuriyet Devrimi ile kurduğu ilişki, ciddi kırılmalar içeren karmaşık bir süreçtir.
Soruda vurgulanan “Cumhuriyetle hesaplaşma” vurgusu bu sürecin ana eksenidir.
Türkiye’de modernleşmenin, sekülerleşmenin ve devlet-toplum ilişkilerinin yeniden tanımlandığı bir döneme denk düşmektedir son çeyrek yüzyıl.

1. Cumhuriyet Devrimi’nin Siyasal ve Kültürel Kalıtı (Mirası)

Cumhuriyet’in kurucu felsefesi, özellikle 1920’ler ve 1930’lar boyunca Kemalist ilkeler olarak

• Laiklik,
• Halkçılık,
• Devletçilik,
• Devrimcilik,
• Milliyetçilik,
• Cumhuriyetçilik

“6 Ok” motoruyla biçimlendi.

Kurtarıcı ve Kurucu önder ATATÜRK’ün geliştirdiği ve 1924 Anayasasına yerleştirdiği
bu Anayasal ilkeler, Osmanlı teokratik din-tarım düzeninden köktenci bir kopuşu ve Batılı anlamda modern ulus-devlet ve çağdaşlaşmayı hedefliyordu. Bu bağlamda Cumhuriyet devrimi, Türkiye’de kaçınılmaz olarak otoriter bir modernleşme ürünüdür. Halkın doğrudan katılımından çok, yukarıdan aşağıya bir dönüşüm modelini zorunlu olarak benimsemiştir.
Bu durum, demokratik meşruluk ve katılım bağlamında ilerleyen yıllarda eleştirilerin odağı oldu. Ancak, çok geri bıraktırılmış, ümmetleştirilmiş bir din-tarım toplumunda başkaca bir
seçenek  de söz konusu edilemezdi.

2. AKP’nin Cumhuriyet Değerleriyle Kurduğu Gerilimli ve Çelişkili İlişki

AKP, özellikle erken döneminde (2002-11) AB reform süreciyle örtüşen bir “demokratikleşme” söylemiyle öne çıktı. Bu dönemde, 1980 sonrası Türk sağı ve İslamcıların taşıdığı Cumhuriyet eleştirilerini hem içeriden hem dışarıdan (emperyal) destekle yeniden gündeme taşıdı.
AKP, Cumhuriyetin laiklik ve otoriter modernleşme çabasını, geleneksel muhafazakârlık ve dinsel değerler uğruna sürekli ve artan dozda eleştirerek, bu söylemi “halkın iradesi” ve “sivil siyaset” kavramlarıyla meşrulaştırmaya çalıştı.
Atatürk’ten çalarak “Yeni Türkiye”(!) jargonu üretti.

Ancak bu saldırılar çoğu zaman demokratikleşmeyi derinleştirmekten çok, eldeki kurumsal dengeyi kendi yararına dönüştürme aracı oldu. Örneğin yargı, medya ve sivil topluma müdahaleler; Cumhuriyetin vesayetçi mirasıyla mücadele adı altında ideolojik temelli totaliter bir yapı dayattı. Dolayısıyla, kimilerine göre AKP’nin Cumhuriyetle girdiği savaşım, onu tümüyle reddeden değil; kendi hegemonik vizyonuna göre dönüştüren bir savaşımdır.

Bize göre, BOP kapsamında daha köktencidir ve Anadolu Federe İslam Cumhuriyeti hedeflidir.
Erdoğan, TV’lerde kezlerce, övünerek BOP eşbaşkanı olduğunu açıklamıştır.
Bu Plana göre, Türkiye bu süreçte, ülkesi ve ulusuyla bölünecektir!

3. Değişik Dönemlerde Farklı Bağlaşıklar (Müttefikler)

AKP’nin Cumhuriyetle olan bu hesaplaşmasında farklı dönemlerde değişik toplumsal ve
siyasal oyuncularla (aktörlerle) ittifaklar kurduğunu görüyoruz:

• 2002–2010 arasında liberaller, vesayetçi devlet yapısına karşı “sivil anayasa” ve
  “AB reformları” (!) çerçevesinde AKP’ye destek verdi.
• 2010 sonrasında İslamcılar, özellikle Gülen Cemaati-FETÖ ile ittifak içinde devlet bürokrasisini ele geçirdi ancak ABD güdümlü bu simbiyotik ilişki 2013’te çatışmaya,
  15 Temmuz 2016’da silahlı kalkışmaya dönüştü.
• 2015 sonrası dönemde ise milliyetçi-mukaddesatçı blok, özellikle MHP ile kurulan
  Cumhur İttifakı bağlamında, Cumhuriyet’in milliyetçi söylemleri –bir süreliğine–
  yeniden sahiplenilerek farklı bir meşruluk zemini edinildi.

Bu iniş – çıkışlar, AKP’nin “Cumhuriyetle hesaplaşma”sını sabit bir ideolojik çizgi üzerinden değil, iktidar stratejileri ve ittifak ilişkileri bağlamında devingen olarak taktiksel sürdürdüğünü gösterir.

4. Sorunun Kaynağında Cumhuriyet ve O’nun Temel Değerleri mi var?!

AKP’nin demokrasi ve özgürlükler alanındaki sorunları Cumhuriyet’in modernleşmeci kalıtına (mirasına) bağlaması, özenle irdelenmelidir. Cumhuriyetin otoriter yönleri (tek parti dönemi, merkezileşmiş devlet yapısı, laiklik anlayışının uygulama biçimi) anakronizmaya düşmeksizin eleştirilebilir. Ancak bu eleştiriler yapıcı bir demokratikleşme amacı taşımıyor ve AKP’nin
iktidar uygulamalarıyla çelişiyor..

• Bugün Türkiye’de çok boyutlu ve ağır rejim bunalımının temel nedeni, Cumhuriyetin kurucu ilkelerini ortadan kaldırarak hesaplaşma ve yeni Osmanlıcılık özlemidir.
• Bu özlem, Halifeliği de içeren bir neo-patrimonyal sultanlık rejimi AKP siyaseti,
  her tür denetimin dışındadır.

Temel hak ve özgürlüklerin kabul edilemez kertede sınırlanması, Güçler Ayrılığı ilkesinin kökten kaldırılması, siyasal kuramda yeri olmayan anomalik “Cumhurbaşkanlığı hükümet sistemi” uydurması ve ana muhalefetin araçsallaştırılan hatta mafyalaştırılan yargı eliyle tuzaklarla (kumpaslarla) suça bulaştırılması gibi ayak oyunları Cumhuriyet’in temel değerlerinin altının oyulması ve ayaklar altına alınarak Cumhur İttifakı iktidarının hedefine erişim çabasıdır.

Sonuç (soru 2 için) :
Cumhuriyet’in temel değerleri laiklik, yurttaşlık temelli eşitlik anlayışı, kamusal akıl ve
seküler modernlik Türkiye’de çağdaşlaşmanın motoru olan önemli devrimsel kaldıraçlardır. AKP’nin bu değerlerle gerilimli karşıtlık ilişkisi, hatta yıkıcılığı zaman zaman bu değerleri
hedef alarak zaman zaman da sözde yeniden yorumlayarak siyasal meşruluğunu
zoraki sürdürme arayışına yönelmiştir.

• Sorunun kaynağında Cumhuriyet değil, Cumhuriyetin değerlerinin
  AKP = RTE iktidarı hedefleri uğruna yıkılmak istenmesi yatmaktadır.
• Rejim, Cumhuriyetle barışık değildir! Meşruluğunu yitirmiştir! 

Bu bağlamda, gerçek bir demokratikleşme – çağdaşlaşma, Cumhuriyet’in devrimci kalıtını (mirasını) yıkmayı değil; içtenlik ve kararlılıkla demokratik-laik-sosyal hukuk devleti ve
anti-emperyalist, anti-kapitalist, tam bağımsızlık ilkelerini yaşama geçirmeyi gerektirir.
***
SORU-3                      : 

• Ülkede Cumhuriyet devrimine sahip çıkan çok büyük bir çoğunluğun siyaset düzleminde dağınık, örgütsüz kaldığı görülüyor. Halkın çok büyük bir kesiminin duyarlıkları siyasal alanda yeterince dile getirilmiyor. Buna ilişkin, Cumhuriyetçi bir siyasal platformun oluşturulması neden önemli
  ve bunun başarılabilmesini mümkün görüyor musunuz?

Yanıt-3                        :

Cumhuriyetçi Toplumun Siyasal Temsili Bunalımı ve Yeni Siyasal Düzlem Gerekliliği

1. Toplumsal Temsilde Cumhuriyetçi Boşluk: Demokrasi Açığının Görünmeyen Yüzü

ATATÜRK – Cumhuriyet Devrimi, Türkiye’nin modernleşme sürecinde ulus egemenliğine dayanan, laiklik ve anayasal yurttaşlık (Yurttaşların eşitliği değil; EŞİT YURTTAŞLIK!)
Anayasa m.66) temelli bir toplum tasarımı sunmuştur. Bu değerler, aradan geçen yüzyıla karşın, toplumun çok geniş kesimlerinde hala moral  (ahlaksal) ve siyasal meşruluk kaynağı olmayı sürdürmektedir.

Ancak güncel siyasal ortamda bu değerleri savunan toplum kesimlerinin güçlü ve örgütlü
bir siyasal temsil olanağı bulamayışı, önemli bir “siyasal katıl(ma)ma – depolitizasyon” sorunu doğurmuştur. Bu durum, ulusun demokratik yaşama katılımını sınırlayan hatta engelleyen
ve siyasal aidiyet duygusunu kıran bir bunalımdır.

Kitleler adeta siyasal felçle politik yaşama ve rejime yabancılaştırılmıştır: Sürü toplum!

2. Cumhuriyetçi Toplumun Siyasallaşamama Sorunu: Neden Dağınık, Neden Örgütsüz?

Cumhuriyetçi duyarlıklara sahip toplumsal kesimlerin siyasallaşamamasının birkaç nedeni akademik olarak tartışılabilir:

• Kurumsal Yıpranma: 12 Eylül 1980 askeri darbesi ve sonrasındaki neo-liberal dönüşüm, geleneksel kitle örgütlerini (sendikalar, meslek odaları, demokratik kitle örgütleri) zayıflattı.
  Bu da Cumhuriyetçi kitlelerin örgütlü siyaset üretme yetisini aşındırdı.
• Merkez-Sol Krizi: CHP gibi Cumhuriyetçi gelenekten gelen partilerin neo-liberal politikalarla veya kimlik siyasetleriyle eklemlenmesi, halkın gereksinimlerine yeterince değmeyen
  bir temsil boşluğu doğurdu.
  Siyaset üstü “devlet aklı” yaklaşımı, geniş kesimlerin siyasal özneleşmesini engelledi.
  Kitlesel politik bilinç edinimi istendik biçimde, onyıllar içinde dumura uğratıldı.
• Sınıfsal ve Kültürel Kırılmalar: Türkiye’de laiklik ve Cumhuriyet değerleri genellikle kentli, eğitimli ve orta sınıf kimliklerle özdeşleştirilmiştir. Bu durum, geniş halk kesimlerinin (özellikle yoksul ve muhafazakâr tabanların) Cumhuriyetle olan ilişkisini ikincil ya da
  dışlayıcı bir indirgeme doğurmuştur..
• Siyasal Alanın Daralması: Medya, yargı ve ifade-örgütlenme özgürlüğü üzerindeki giderek artırılan baskılar, seçenek (alternatif) siyasal tasarımların (projelerin) kitlelerce sahiplenilmesini çok kısıtlamıştır. Bu da yeni Cumhuriyetçi düzlemlerin (platformların) doğuşunu yapısal olarak zorlaştırmaktadır.

3. Cumhuriyetçi Bir Siyasal Yapı (Platform) Neden Önemli?

Cumhuriyetçi bir siyasal düzlemin oluşturulması hem tarihsel hem güncel açıdan önemlidir çünkü:

• Toplumsal meşruluğun güçlendirilmesi: Cumhuriyet değerleri, hâlâ halkın
  büyük kesiminin vicdanında karşılık bulmaktadır. Bu değerlerin siyasal zemine taşınması,
  sistemin meşruluk bunalımına (krizine) karşı panzehir (antidot) işlevi görebilir.
• Demokratikleşmenin yeniden kurulması: Cumhuriyetin kurucu ilkeleri –özellikle laiklik, hukuk devleti ve anayasal eşit yurttaşlık– Türkiye’deki demokratik gerilemeye karşı
  güçlü bir zemin sağlar. Bu ilkelerin yeniden yorumlanarak siyasal savaşıma (mücadeleye) dönüştürülmesi, Türkiye’nin otoriter hatta despotik savrulmadan çıkışına katkı sağlayabilir.
• Yeni bir kolektif kimlik inşası: Türkiye’nin çok parçalı toplumsal yapısında, Cumhuriyet değerleri farklı kimlikleri (Aleviler, seküler Sünniler, kadınlar, gençler, emekçiler) bir arada tutabilecek bir tutkal, ortak zemindir. Yeni bir Cumhuriyetçi platform,
  bu kolektif kimliğin örgütlü bir biçimde siyasal arenaya taşınmasını sağlayabilir.
  Bu ortak yurttaşlık kimliği etnik temelli olmayıp, Anayasa m.10 ve m.66’da açıkça tanımlıdır.

4. Bu Yapının (Platformun) başarısı olanaklı mı, neye bağlı?

Evet, böyle bir yapının (platformun) başarısı olanaklıdır. Ancak kimi koşullarla :

• Programda yenilenme: Cumhuriyetçi söylemin salt geçmişe övgüyle değil; geleceğe dönük, sosyal adaleti, çevreyi, kadın haklarını ve gençliği içeren bütüncül bir uzgörüyle (vizyonla) yeniden kurulması gerekir.
  Her tür sömürü, ahlak-etik dışılık reddedilecektir.
• Toplumsal tabanla etkileşim: Cumhuriyet değerlerinin daha geniş kitlelerle yeniden
  bağ kurması gerekir. Bu da yukarıdan kurulan seçkinci (elitist) söylemler yerine,
  yerel taban örgütlenmeleri, mahalle düzeyinde katılımcı yapılarla olanaklıdır.
• Yeni kadrolar ve siyaset biçimi: Geleneksel siyasal oyunculardan bağımsız,
  sivil alandan ve genç kuşaktan gelen yeni aktörlerin sürece katılması gerekir.

Halka, yaşadıklarını anlamlandıracak politik bilinç kazandırılması kilit yükümdür.

• İttifak kurma yetenekleri: Böyle bir düzlem (platform), salt benzer düşünenlerle değil, Cumhuriyet değerlerine mesafeli de olsa, demokratikleşmeden yana kesimlerle de konuşabilen bir esneklik geliştirmelidir.

Sonuç (3. soruya)               :
Cumhuriyetçi bir siyasal düzlem (platform), hem tarihsel meşruluk hem de toplumsal karşılık bulma açısından Türkiye’nin demokratik geleceği için önemlidir.
Bu düzlemin (platformun) başarısı, yalnızca varolan iktidara muhalefetle değil, aynı zamanda siyasal katılımı, çoğulculuğu ve eşitliği temel alan, ayrıştıran değil birleştirici – kaynaştıran
insan hakları öngörüsü ortaya koymasıyla olanaklı olacaktır.

Bilimsel akılcılık şaşmaz ana rehberdir.

Türkiye Cumhuriyetimizin 2. yüzyılında, bu kurucu temel değerlerin yeniden güncellenerek
politik bilince yerleştirilmesi siyasallaştırılması ve örgütlü bir kitlesel harekete dönüştürülmesi,
demokratik düzen ve yaşam için ve ülkenin – ulusun bölünmez bütünlüğü için zorunluktur.

Türkiye, 2. yüzyılının şafağında sağkalım (beka) emperyal tehdidiyle ciddi biçimde yüz yüzedir.

Yakın ve açık tehlikenin büyüklüğü, ciddiyeti ve ne yapılması gerektiği halka anlatılmalıdır.

Kemal Paşa’nın 22 Haziran 1919 Amasya Genelgesi hala geçerli bir pusuladır :

“Milletin istiklalini yine milletin azim ve kararı kurtaracaktır.”

LOZAN ANDLAŞMASI’nın İPTALİ İÇİN
DAVA AÇILABİLİR Mİ?

Cumhuriyet, 22 Mayıs 2025
Ahmet Saltık yazdı : Lozan Antlaşması’nın iptali için dava açılabilir mi? | Cumhuriyet
https://x.com/profsaltik/status/1925809109116289062 

Lozan Andlaşması (LA), 24 Temmuz 1923’te bağıtlanmış, Türkiye Cumhuriyeti’nin uluslararası toplumda siyasal ve hukuksal meşruluğunu belgeleyen, sınırlarını, egemenliğini tanımlayan kurucu andlaşmadır.

İki avukatça yönetsel yargıya sunulan ve LA’nın “Kürt halkını tanımadığı” gerekçesiyle iptalini isteyen dava başvurusu hukuksal tartışma nedenidir. Bir hukukçu olarak (LLM dereceli),
bu başvurunun hukuksal niteliği, yetkili yargı yerleri, ulusal ve uluslararası hukuk açısından sonuçlarının değerlendirmesi gereklidir.

Danıştay’da dava açılabilir mi?

Danıştay, 2575 s. kuruluş yasası ve 2577 s. İdari Yargılama Usulü Yasası (İYUK) uyarınca yönetsel eylem-işlemlerin iptalini denetleyen yüksek yargı yeridir. İYUK m.2’ye göre iptal davası açabilmek için davacının “geçerli bir çıkarının çiğnenmiş olması” gerekir. Oysa uluslararası andlaşmaya, ideolojik-politik gerekçeyle hukuksal çıkar temelli dava açılamaz. Ayrıca LA, 2. TBMM’ce onanmış (23.08.1923) ve Resmi Gazetede yayımlanarak (06.09.1923, s.96) yürürlüğe konmuş uluslararası andlaşmadır. Danıştay, Andlaşma yürürlüğe girdiği için, yönetsel işlem niteliği taşımayan bu metin üzerinde yargı denetimi yapamaz. Danıştay’da dava açılması olanaksızdır, açılırsa / açıldıysa başvurunun yetkisizlik ve ehliyet yokluğu nedeniyle reddi gerekir.

Anayasa Mahkemesi’nin (AYM) Yetkisi

AYM, 6216 s. yasa ve Anayasa m.148 uyarınca bireysel başvuruları ve norm denetimini… değerlendirir. Ancak bireysel başvuru için başvuranın temel haklarının çiğnendiği savı ve kişisel mağdurluk (zarar) gerekir. LA’nın içeriği nedeniyle soyut hak çiğnemi (ihlali) ileri sürmek, bireysel başvuru koşullarını sağlamaz. Ayrıca, Anayasa m.90/son fıkra gereğince, yöntemine uygun yürürlüğe konmuş uluslararası andlaşmalar, Anayasa’ ya aykırılığı ileri sürülemeyen normlardır. Açıkça, AYM’nin de bu konuda karar verme yetkisi yoktur.

Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi (AİHM)

AİHM, AİHS m.34 uyarınca yalnızca temel insan haklarının çiğnemi ve doğrudan, somut kişisel mağdurluk koşuluyla başvuru kabul eder. Devletlerarası andlaşmanın iptaline yönelik başvuru, AİHM yetkisi dışındadır. Çünkü bu tür başvurular, kamu adına soyut başvuru (actio popularis) olarak kabul edilir ve reddolunur.

Birleşmiş Milletler (BM) Düzenekleri

BM İnsan Hakları Komitesi gibi kimi denetim organlarına bireysel başvuru olanaklıysa da (Taraf Devletin çekincesi yok ise), bu organlar bağlayıcı yargı kararları veremez. Öneri niteliğinde görüş sunabilir. Ayrıca bu kurumlar, devletlerin ulusal yargı kararlarını bozma yetkisine sahip değildir. Türkiye’nin, Medeni ve Siyasi Haklar Uluslararası Sözleşmesi’nde geriye dönük ve… bireysel başvuru çekincesi var (m.5/2a, 24.11.2006).

Lozan Andlaşması TBMM Eliyle Feshedilebilir mi?

HA-YIR!!
LA, salt Türkiye’nin değil, imzacı öbür 7 devletin de katıldığı çok yanlı bir temel kurucu metindir. Uluslararası hukuka göre (1969 Viyana Andlaşmalar Hukuku Sözleşmesi), bir uluslararası andlaşmanın tek yanlı feshi, ancak sözleşmede açık hüküm varsa olanaklıdır. LA’nda bu yönde hüküm yoktur. Anayasa m.90 gereğince, uluslararası andlaşma TBMM’ce uygun bulunarak yürürlüğe konduğu için, TBMM, LA’nı tek yanlı kaldırma yetkisine sahip değildir; uygun bulma yasasının iptali de tek yanlı fesih sonucu doğur(a)maz.

Sonuç

LA, Türkiye’nin uluslararası sistemde – hukukta temel kurucu belgesidir ve normlar katmanlanmasında (hiyerarşi) özel konumludur.

LA’nın içeriğine ilişkin iptal istemleri ne Danıştay, ne AYM, ne AİHM, ne de BM organlarında yargıya taşınabilir.

Söz konusu başvurular hem yargı yetkisi hem de dava ehliyeti yönünden dayanaksızdır.

Bu yüzden, Lozan Andlaşması‘nın iptali başvuruları, uluslararası ve iç hukuk kurallarıyla bağdaşmadığı gibi; siyasal, tarihsel ve etik olarak da ciddiye alınamaz.

Lozan Andlaşması tapumuz ve tabumuzdur!

Cumhuriyet‘te yayınlanan tüm köşe yazılarımıza erişim için tıklayınız :

Ahmet Saltık Tüm Yazıları | Cumhuriyet

Bu köşe yazımız 23 Mayıs 2025 saat 09:57 verilerine göre, 1 gün içinde salt X hesabımızdan 43 bine yakın kez okunmuştur..

Yusuf Samim Lütfü
19.05.2025

Dünyanın en zor işidir insanlarla ahlakı konuşmak, hele günümüzde tüm zamanlardan da daha zordur.

Neden?

İnsanların ezici çoğunluğu teorisi (kuramı) konusunda pek az şey bildikleri ahlakın pratiği (ahlaklılık) konusunda kendilerini tam, tam değilse de tama yakın olarak görürler. Bu kuruntularının nedenini ben bilmesem de, bildiğim ahlaken kendilerinin mükemmel ya da mükemmele yakın olduğunu düşünen insanlar ahlakın teorisi hakkında bir şeyler duymaya pek gönülsüzdürler, dahası çoğu tepkilidir de.

Ahlak konusunda söylenenleri dinlemek zorunda olan ve büyük çoğunluğunu akademisyenlerin oluşturduğu azınlığa gelince, onların kafaları da fena halde karışıktır. Nasıl karışmasın ki? Son bir yüzyılı aşkın süreçte ak dedikleri ne varsa kara çıkmıştır. Yeryüzündeki hegemonya değişiminin ahlakla ilişkisini kurabilmekten aciz olan bu azınlığın çoğu için “evrensel ahlaki değerler olamayacağı” zırvasına biat etmek dışında bir yol kalmamıştır.

Aklın ve bilimin öncülüğü olarak tanımlayabileceğimiz Aydınlanma sonrasında yaşanan varoluşçuluk, hermenötik, sezgicilik, olguculuk, materyalizm, skeptisizm, yapısalcılık, post yapısalcılık ve nihayetinde postmodernite (sözde bir özgürlük adına aklın ve bilimin otoritesinin reddi) ile

• insanlık 18. yüzyıl Aydınlanması’ndan bu yana en karanlık dönemini yaşamaktadır,
• bu aslında “İnsanlığın İkinci Karanlık Çağı“dır.

Bilginin yerini algının, olgunun yerini yorumun aldığı bu karanlık çağda Aydınlanma’nın mutlu yarınlar umudunun yerini yaşamda kalabilme ve yaşamı ıskalamama endişesi almıştır. Umudun yerini endişe almıştır. Francis Bacon’dan bu yana “Bilgi güçtür” ilkesi ile bilgililiğin mutluluk getireceğine inanan insanlara günümüzde cehaletin mutluluk getirdiği (agnotoloji) ciddi ciddi söylenmektedir.

İşte bu karanlık dönemin egemenlerince öne sürülen en önemli savlardan biri de ahlakın yerine psikolojinin geçtiği savıdır. Yararcılık temelinde gelişen maddeci ve olgucu bilimsellikle dünyanın egemeni durumuna gelen Anglosaksonlar ve onların etki alanındaki akademisyenler, sanatçılar vd. için bu çok “normal” bir şeydir! Zira Ahlak, özgürlük temelli metafizik bir kavramdır ve günümüzde metafiziğe hiç yer yoktur. Tabii ahlaka da!

Nietzsche‘nin Aydınlanma eleştirisinde bilimin dolduramadığını söylediği metafizik boşluk dinin değil, ahlakın boşluğudur. Bugün bunu yaşıyoruz.

Gerçekliğin kişilerin algılarına göre farklı farklı olacağı bu meyanda (bağlamda) herkes için (geçerli) bir gerçeklik olamayacağı, ha keza ahlakımızı oluşturan değerlerimizin zaman ve mekâna (yere) göre değiştiği bu meyanda (kapsamda) herkes için ve her zaman geçerli olabilecek bir ahlakın olanaklı olamayacağı, doğruların bilimle ve değerlerin ahlakla değil kamuoyunun kararına göre belirlenmesini öneren “epistemik çok kültürlülük” ve “diskurs etiği” türünden zırvalar bu karanlık dönemde parlatılan inci taneleridirler.

Ekranların gözalıcı parlaklığına rağmen (karşın) içinde bulunduğumuz karanlığın ve muazzam teknolojik ilerlememizle atbaşı giden ahlaksızlığımızın sebebini anlayabilmek için ahlakın teorisi (kuramı) konusunda biraz daha bilgilenmeli ve biraz daha kafa patlatmalıyız diye düşünüyorum. Bilgilenme konusunda da yalnızca ama yalnızca iki grup (küme) insana güvenebiliriz:

• Gerçek bilim adamları ve gerçek filozoflar!

Gerçeğini sahtesinden ayırmada en önemli ölçüt, birincilerin bilginin sınırlı ama aptallığın sınırsız olduğunun bilincinde olarak, salt bildikleri konularda konuşmaları; ikincilerin (sahtelerin) ise hemen her konuda konuşmalarıdır. Gerçek bilim adamları ve gerçek filozofların “iktidar” (toplumu yönlendirme ve yönetme gücü) istemi yoktur, onların tek derdi “gerçeklik”tir.

İşte bu çerçevede bir ahlakçı olarak bildiklerimi sizlerle paylaşmak isterim:

• Ahlak nedir?
• Ahlakçılık ve ahlakçı nedir?

Ancak öncelikle rahmetli Doğan Özlem Hoca’nın önerisiyle kendi ahlaki duruşumu sizlerle paylaşmalıyım: Ben ahlak felsefesindeki (Etikte) iki ana damar olan yararcılık ve ödev ahlakı (Deontoloji) ikileminde, Deontolojiden yanayım ve Yararcılıkla insanlığın bir geleceği olamayacağını düşünüyorum. Ayrıca yaşadığımız tüm güncel sorunların nedenin, günümüzde Kant‘ın Ödev Ahlakı’nın yerini Anglosakson Yararcılığı ve Çıkarcılığı’nın almış olması olduğunu düşünüyorum.

Ahlak nedir?

• İnsanların farklılıklarına karşın bir arada ve huzur içinde yaşamalarını mümkün kılan
  değerler bütününe Ahlak diyoruz.

Tanımdan anlaşılacağı üzere ancak ahlaklı insanların çoğunlukta olduğu ve ahlaklı insanların belirleyici olduğu toplumlar barış ve huzur (erinç) içinde yaşayabilirler.

Dikkat edilirse Hukuk ile Ahlakın tanımları benzerdir, insanların bir arada yaşamalarını düzenleyen yazılı kurallar yasalardır. Adaleti sağlayan yasalar (hukuk kuralları) ahlaka aykırı olamazlar, ahlaksızlığa izin veremezler.

Ahlakımızı değerler oluşturduğuna göre ve de Değerler zamanla ve mekânla (yerle) değişebileceğine göre, demek ki Ahlak da toplumdan topluma ve zamanla değişebilir!

Bu kafa karışıklığı içindeki, yarı cahil insanları kandırmak için post-modernitenin uydurduğu kuyruklu bir yalandır. Değerlerimizin (Örf, Adet) zamanla ve mekânla (yerle) değişebileceği bir gerçekliktir lakin (ancak) zamanla ve mekânla (yerle) değişmeyen (evrensel) değerler de vardır ki, bunların başında ADALET gelir. Hangi toplumda hangi zamanda olursanız olun, adil olmadığınız sürece ahlaklı olamazsınız.

• Koşulsuz olarak adaletsizlik ahlaksızlıktır.

Akıl ve vicdan sahibi bir insan için hiçbir demagoji (lafazanlık), hiçbir kuşku bu gerçeği değiştiremez.

Ahlakın tanımlanmasında kilit önemi olan Adalet nedir derseniz, hukukçular “herkese hakkını vermek” derlerse de bence bu muğlâk (belirsiz) bir kavramdır.

Ben adaleti “yasalar ve fırsatlar önünde eşit olmak” şeklinde tanımlıyorum.
Doğallıkla, Eşitlik; “Benzer koşullardaki bireylerin eşitliği”! (AS: Yatay eşitlik)

İnsanın özgürlüğünün sınırlarını belirleyen Adalet kavramı, aslında (gerçekte) insanlarda kendiliğinden bulunan metafizik bir kavramdır. Halk dilinde “vicdan” ya da “hak” denilen şey budur. Kimi insan yaşarken bu kavramı keşfeder ve geliştirir, kimisi tersine baskılar ve yok etmeye çalışır. Bu seçimde çevre ve eğitim temel rol oynar.
***
Buraya dek söylediklerimizden anlayacağınız üzere, Ahlak her şeyin temelidir!

Günümüze egemen olan Anglosaksonların yararcı ve çıkarcı ahlak anlayışları ile sağladıkları bilimsel ve teknolojik ilerlemeler ve bunun sonucunda kazanılan ekonomi-politik liderlik, sömürüyü “doğal” kabul eden ve sömürgelerinde dinci ahlakı teşvik eden bir adaletsizliktir. Sömürü (AS: bir an için) “doğal” olsa da (AS: Kabul edilse de) “insani” değildir.

Gelelim ahlakçılığa!

• En yalın haliyle ahlakçılık, ahlakı bir araç değil amaç olarak görmektir.
• Bir Ahlakçı için her şeyin temeli ahlaktır!

Ve ahlakın belirleyicisi olan ve zamanla ve mekânla (yerle) değişmeyen evrensel değerler de mümkündür (vardır).

Bir toplumda geçerli olan değer yargıları (örf, adet) zamanla ve mekânla (yerle) değişiklik gösterebilirse de, evrensel ahlaki değerler zamanla ve mekânla (toplumdan topluma) değişmez..

• Adaletsizlik ve bu meyanda (bağlamda) sömürü, hırsızlık, yalancılık, tecavüz,
  şiddet uygulama vd. adaletsizlikler her toplumda ve her zaman ahlaksızlıktır.

Bugün kendi sömürü düzenlerini (emek ve din sömürülerini) daim (sürekli, sürgit) kılmak için sözde bir özgürlükçülük adına çarpıtmaya çalıştıkları gerçek budur.

Ha keza, Ahlakçılığın adeta bir dayatmacılık, bir faşizm gibi gösterilmesi, kafası karışık, yarı cahillere kötü (çok kötü) bir şeymiş gibi gösterilmesi bu nedenledir. Evet! Bir Ahlakçı, kendi inandığı değerleri ahlak budur diye ortaya koyar lakin (ama) hiçbir gerçek Ahlakçı kendi değerleri konusunda asla dayatmacı olmaz, olamaz. O salt kendi inandığı (benimsediği!) gerçekleri ortaya koyar, onu öbürlerinden ayıran şey, o konu hakkında okudukları, yazdıklarıdır (entelektüel derinliğidir).

Ahlak konusunda ezici çoğunluğunuzdan çok daha fazla okumuş ve çok daha fazla bilgi sahibi olan bir Ahlakçı olarak söylemeliyim ki, amacım kimselere ayar vermek değildir.

Zaten Ahlaklılık teori (kuram) ile değil pratikle (doğru eylem, uygulama) ilişkili bir kavramdır.
İçinizde mutlaka benden çok daha ahlaklı insanlar vardır.

Kurdukları sömürü düzenini doğal (olağan) kabul eden bir ahlaksız sömürü (ister din sömürüsü olsun, ister emek sömürüsü) düzenini insanlara dayatanlara karşı çok yalnız, çok çaresiz hissetsem de; bir Ahlakçı olarak, bir Kant ve ödev ahlakı vurgunu olarak şiarım (ilkem) değişmez:

• Kötülük için çoğunluğun peşinden gitmem!

Voltaire ile bitirelim :

• “Bilgelerin dini ahlaktır.”

(AS: Ben de “Benim dinim etiktir..” deyip duruyorum..)

Ahmet NİŞANCI
19 Mayıs 2025

TÜRK ULUSUNUN ONURLU, BAĞIMSIZLIK ve ÖZGÜRLÜK SEVDALISI DEĞERLİ HALKI!

Bu gün Türkiye Cumhuriyeti’nin kuruluşuna giden kurtuluş hareketinin başladığı en önemli günün 106.yılı…
Bir süredir üst katlardaki yönetenlerin hangi amaca hizmet anlayışıyla Türk Ulusu’nun yüz yılı aşan büyük bir coşku ve heyecanla kutladığı bugünü, neden basit bir gün gibi sınırladıklarını ve halka neden eksik ve buruk bir kutlama seçeneği bıraktıklarını anlamakta zorluk çekenlerdenim.

Bu gün, yeniden doğuşu, var oluşu ve dirilişi simgeleyen, adı Mustafa Kemal olan bir Anka Kuşu, Türk Ulusu’nun kurtuluşunu sağlamak üzere Samsun üzerinden ülkenin geleceğine bir güneş gibi doğmuştur.

İyi bir tarih okuyucusu ve tarihin iyi bir öğrencisi olarak bu gün burada Anka Kuşu olarak adlandırdığımız Mustafa Kemal Atatürk’le sizleri bir kez daha yakından buluşturmak, sizlerle kavramsal olarak tanıştırmak, tanıtmak, anlatmak ve kavratmak görevindeyim.

1981 yılında Selânik’te, Zübeyde Hanım ile Ali Rıza Bey’in Mustafa adlı bir çocukları doğdu. 1893’de ortaokuldaki öğretmeni Mustafa Bey, ondaki cevheri görerek “Bu böyle olmayacak, aramızda bir fark olmalı” dedi ve adına “Kemal” adını ekleyerek ve okulun sicil defterine de işletti.

1889’da zamanının en iyi eğitim veren okulu Harbiye’de artık parlak bir subay adayı öğrencidir Mustafa Kemal. 1902’de Harp Akademisi’nde kurmaylık eğitimi alan bir subay ve 1905 yılında Türk Ordusu’na armağan olarak katılan bir Kurmay Yüzbaşı… Ama daha tayini bile yapılmadan
–Ordudan atıldığı için acıyarak aralarına aldıkları Fethi adlı arkadaşlarının ihbarıyla– gizli örgüt kurmak, gizli toplantılar yapmak ve en önemlisi Abdülhamit’in arabasına bomba koyma planı yapmak suçlamasıyla tutuklanıyor, sarayda sorgulanıyor, Abdülhamit’in sürgün ocağı olan Bekir Ağa Bölüğü’nde iki ay, işkenceli bir hücre yaşamından sonra suikast suçlaması asılsız çıkıyor, gazete çıkarmak, gizli toplantılar yapmak gibi suçlamalar Harp Akademisi Komutanı Ali Rıza Paşa’nın devreye girmesiyle işlem dışı kalıyor, sürgün olarak Şam’daki 5. Ordu’ya tayin ediliyor.
Eğer Ali Rıza Paşa devreye girmese bugün belki de bir Mustafa Kemal olmayacaktı… Doğallıkla belki biz de olmayacaktık! Türk soyu yabancıların egemenliği altında erimiş, tükenmiş olacaktı.

Yüzbaşı Mustafa Kemal 1906’da Şam’da gizli Vatan ve Hürriyet Cemiyeti’ni kuracak ve vatan kurtarıcılığına ilk adımını atacaktır…

13 Mart 1909’da 31 Mart ayaklanmasının,
1910’da Arnavutluk İsyanının bastırılmasında
Yüzbaşı Mustafa Kemal, Ordu’da kurmay subaydır…

1911’de binbaşıdır Mustafa Kemal, Trablusgarp’ta Şark Gönüllüleri Komutanı ve Gerilla Savaşçısı,
1912’de Trablusgarp Tobruk Savaşı Komutanı,
1913’te Sofya’da askeri ataşedir.
1 Mart 1914’te Yarbay Mustafa Kemal,
1915 Tekirdağ’da 19. Tümenin Kurucu Komutanı…

19 Şubat 1915 – 9 Ocak 1916 Mustafa Kemal Çanakkale Kara ve Deniz savaşlarındadır ve
18 Mart 1915 Çanakkale Zaferi ile yıldızı parlayacaktır.
7 Ağustos – 10 Ağustos 1915 Conk Bayırı’nda,
25 Nisan 1915 Arıburnu’nda Anzak Askerlerini durduran Yarbay Mustafa Kemal’dir…
1 Haziran 1915’te 34 yaşında albaylığa yükselen Mustafa Kemal,
10 Ağustos 1915 Anafartalar Grup Komutanıdır ve İngiliz, Anzak Birliklerini durduracaktır…
10 Ocak 1916 Edirne’de 16. kolordu komutanlığının ardından
1 Nisan 1916’da 35 yaşında generalliğe (mirliva- tuğgeneral) yükselecektir. Harp Akademisinden mezun olarak 1905’te Kurmay Yüzbaşı olarak 24 yaşında başladığı askerlik görevini 11 yıl gibi bir kısa zamanda başarılarının getirdiği erken yükselişlerle 35 yaşında generallikle taçlandıracaktır.
5 Nisan 1917’de 7. Ordu Komutanlığı’nın ardından
31 Ekim 1918 Yıldırım Orduları Grubu Komutanı olacaktır.

Mustafa Kemal Atatürk, Samsun’a çıkışıyla başlattığı kurtuluş hareketiyle, umutların tümüyle yok olduğu bir dönemde tüm yurttaşları aynı ülkü çevresinde toplayarak ulusal birliği gerçekleştirmiş, Büyük Millet Meclisini açarak (23 Nisan 1920) yürüttüğü kurtuluş savaşıyla tarih önünde büyük bir utku (zafer) kazanmıştır.

O’na kurtuluşa giden yolda:
Ordu yok dediler, kurulur dedi,
Para yok dediler, bulunur dedi,
Düşman çok dediler, yenilir dedi ve başardı.

13 Kasım 1918 : Adana’dan Yıldırım Orduları Komutanlığı’ndan trenle dönmüş, Haydarpaşa rıhtımındadır. Aynı gün İtilaf Orduları İstanbul’u işgal etmiştir. Fransız işgal kuvvetlerine ait Kartal istimbotu ile işgal kuvvetleri gemilerinin arasından Galata’ya geçmektedir. Yanında yaveri Cevat Abbas vardır; üzüntülüdür, ama;

• “Geldikleri gibi giderler!” diyecektir.

19 Mayıs 1919’da 9. Ordu Kıtaları Müfettişi; Türk Kurtuluşunun önderi olarak Samsun’dadır
21-22 Haziran 1919’da Amasya Genelgesi’nde;

• “Milletin kaderini yine milletin azim ve kararı kurtaracaktır.” diyecektir.

Bu sözün anlamını gerçekleştirmek için bütün olumsuzluklara karşın sonsuz bir umutla ve planlı bir biçimde çalışacak ve kurtuluş savaşı ile yurdun kurtuluşunu sağlayacak, cumhuriyet yönetimine kavuşturduğu ve yaptığı devrimlerle Türkiye Halkı’nı ve Türkiye’yi dünyanın saygın ülkeleri arasında güçlü bir dünya devleti durumuna getirecektir.

Mustafa Kemal Atatürk 19 Mayıs 1919’da “Ya istiklal ya ölüm!” diyerek Türk Milleti’nin önünde Türk Milletiyle birlikte büyük bir bağımsızlık savaşına girişerek dünyanın en güçlü emperyalist devletlerine karşı dünya tarihinde benzeri olmayan bir başarının, utkunun (zaferin) mimarı, başarılı bir komutanı ve yurdun kurtarıcısı ve devlet kurucusu olmuştur.

Daha sonra da dünyadaki bütün ulusların her coğrafyasında yaşayan insanların mutluluğu, dünya barışı için ortaya koyduğu siyasi, toplumsal, ekonomik ve ekinsel (kültürel) çalışmalarıyla bütün dünya devletlerinin ve devlet insanlarının takdir ve beğenisini kazanmış dünyadaki tek devlet adamıdır.

Mustafa Kemal Atatürk; ırk, din, etnik köken yaklaşımını reddeden bir anlayışla ulusun

tek bayrak,
tek vatan,
tek devlet

anlayışıyla ortak bir tarih, ortak ülkü içeriğinde birlikte yaşama istencinden (iradesinden) yanadır ve bu görüş ve düşüncelerinin gerçekleştirilmesi için yaşama geçirdiği devrimlerle Türk Ulusu’ nun sonsuz sevgisini kazanmış eşsiz bir önderdir.

Bugün Atatürk’ün gösterdiği ilkeler doğrultusunda çağdaş hedeflere ulaşmak için Türk Ulusu’ nun özgür bireyleri olarak büyük bir azim ve kararlılıkla çok çalışmak, güçlü ve büyük bir ülke olduğumuzu bütün dünyaya kabul ettirmek gibi bir sorumluluğumuz vardır.

Ülkemizin siyasal yaşamında cumhuriyet ve demokrasi karşıtlarının geriye dönük amaçlarla zaman zaman kesintiye uğratmaya çalıştıkları çabaları başarılı olamayacaktır; modern çağlara özgü çağdaş uygarlık yolundaki ilerleyişimiz sonsuza dek büyük bir hızla ve kararlılıkla sürecektir.

Atatürk’ün Büyük Nutuk’unun sonunda ülkenin geleceğinin güvencesi olarak gördüğü ve

• “Ey Türk Gençliği! Birinci vazifen, Türk istiklâlini, Türk cumhuriyetini, ilelebet, muhafaza ve müdafaa etmektir.”

diyerek görevlendirdiği Türk Gençliği dimdik ayaktadır ve ülkemizin geleceğinin güvencesi olarak tam bağımsız Türkiye Cumhuriyeti’ne sonsuza dek sahiplik görevini yerine getirmekte asla çekince (tereddüt) göstermeyecektir.

Ülkemizin ve Türk Ulusu’nun yüksek idealleri için Atatürk’ün fikir ve düşüncelerini çok iyi kavramak, anlamak, toplumun her kesimine yaymak ve yaşamımızın her alanında uygulamaya koymak görev ve sorumluluğundayız.

Kurtuluş Savaşının yüce komutanı Gazi Mustafa Kemal Atatürk’ü ve bütün silah ve dava arkadaşları komutanlarımızı, vatanın kurtuluşu ve Türk ulusunun bağımsızlığı için canlarını veren şehitlerimizi, gazilerimizi, kurtuluşun ve kuruluşun başlangıç günü olan 19 Mayıs’ın 106. yılında rahmet ve minnetle anıyoruz. Ruhları huzur içinde olsun!

• Büyük Türk Ulusu!
• Atatürk’ü Anma, Gençlik ve Spor Bayramımızın 106. yılı kutlu olsun!