LOZAN ANDLAŞMASI’nın İPTALİ İÇİN
DAVA AÇILABİLİR Mİ?

Cumhuriyet, 22 Mayıs 2025
Ahmet Saltık yazdı : Lozan Antlaşması’nın iptali için dava açılabilir mi? | Cumhuriyet
https://x.com/profsaltik/status/1925809109116289062 

Lozan Andlaşması (LA), 24 Temmuz 1923’te bağıtlanmış, Türkiye Cumhuriyeti’nin uluslararası toplumda siyasal ve hukuksal meşruluğunu belgeleyen, sınırlarını, egemenliğini tanımlayan kurucu andlaşmadır.

İki avukatça yönetsel yargıya sunulan ve LA’nın “Kürt halkını tanımadığı” gerekçesiyle iptalini isteyen dava başvurusu hukuksal tartışma nedenidir. Bir hukukçu olarak (LLM dereceli),
bu başvurunun hukuksal niteliği, yetkili yargı yerleri, ulusal ve uluslararası hukuk açısından sonuçlarının değerlendirmesi gereklidir.

Danıştay’da dava açılabilir mi?

Danıştay, 2575 s. kuruluş yasası ve 2577 s. İdari Yargılama Usulü Yasası (İYUK) uyarınca yönetsel eylem-işlemlerin iptalini denetleyen yüksek yargı yeridir. İYUK m.2’ye göre iptal davası açabilmek için davacının “geçerli bir çıkarının çiğnenmiş olması” gerekir. Oysa uluslararası andlaşmaya, ideolojik-politik gerekçeyle hukuksal çıkar temelli dava açılamaz. Ayrıca LA, 2. TBMM’ce onanmış (23.08.1923) ve Resmi Gazetede yayımlanarak (06.09.1923, s.96) yürürlüğe konmuş uluslararası andlaşmadır. Danıştay, Andlaşma yürürlüğe girdiği için, yönetsel işlem niteliği taşımayan bu metin üzerinde yargı denetimi yapamaz. Danıştay’da dava açılması olanaksızdır, açılırsa / açıldıysa başvurunun yetkisizlik ve ehliyet yokluğu nedeniyle reddi gerekir.

Anayasa Mahkemesi’nin (AYM) Yetkisi

AYM, 6216 s. yasa ve Anayasa m.148 uyarınca bireysel başvuruları ve norm denetimini… değerlendirir. Ancak bireysel başvuru için başvuranın temel haklarının çiğnendiği savı ve kişisel mağdurluk (zarar) gerekir. LA’nın içeriği nedeniyle soyut hak çiğnemi (ihlali) ileri sürmek, bireysel başvuru koşullarını sağlamaz. Ayrıca, Anayasa m.90/son fıkra gereğince, yöntemine uygun yürürlüğe konmuş uluslararası andlaşmalar, Anayasa’ ya aykırılığı ileri sürülemeyen normlardır. Açıkça, AYM’nin de bu konuda karar verme yetkisi yoktur.

Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi (AİHM)

AİHM, AİHS m.34 uyarınca yalnızca temel insan haklarının çiğnemi ve doğrudan, somut kişisel mağdurluk koşuluyla başvuru kabul eder. Devletlerarası andlaşmanın iptaline yönelik başvuru, AİHM yetkisi dışındadır. Çünkü bu tür başvurular, kamu adına soyut başvuru (actio popularis) olarak kabul edilir ve reddolunur.

Birleşmiş Milletler (BM) Düzenekleri

BM İnsan Hakları Komitesi gibi kimi denetim organlarına bireysel başvuru olanaklıysa da (Taraf Devletin çekincesi yok ise), bu organlar bağlayıcı yargı kararları veremez. Öneri niteliğinde görüş sunabilir. Ayrıca bu kurumlar, devletlerin ulusal yargı kararlarını bozma yetkisine sahip değildir. Türkiye’nin, Medeni ve Siyasi Haklar Uluslararası Sözleşmesi’nde geriye dönük ve… bireysel başvuru çekincesi var (m.5/2a, 24.11.2006).

Lozan Andlaşması TBMM Eliyle Feshedilebilir mi?

HA-YIR!!
LA, salt Türkiye’nin değil, imzacı öbür 7 devletin de katıldığı çok yanlı bir temel kurucu metindir. Uluslararası hukuka göre (1969 Viyana Andlaşmalar Hukuku Sözleşmesi), bir uluslararası andlaşmanın tek yanlı feshi, ancak sözleşmede açık hüküm varsa olanaklıdır. LA’nda bu yönde hüküm yoktur. Anayasa m.90 gereğince, uluslararası andlaşma TBMM’ce uygun bulunarak yürürlüğe konduğu için, TBMM, LA’nı tek yanlı kaldırma yetkisine sahip değildir; uygun bulma yasasının iptali de tek yanlı fesih sonucu doğur(a)maz.

Sonuç

LA, Türkiye’nin uluslararası sistemde – hukukta temel kurucu belgesidir ve normlar katmanlanmasında (hiyerarşi) özel konumludur.

LA’nın içeriğine ilişkin iptal istemleri ne Danıştay, ne AYM, ne AİHM, ne de BM organlarında yargıya taşınabilir.

Söz konusu başvurular hem yargı yetkisi hem de dava ehliyeti yönünden dayanaksızdır.

Bu yüzden, Lozan Andlaşması‘nın iptali başvuruları, uluslararası ve iç hukuk kurallarıyla bağdaşmadığı gibi; siyasal, tarihsel ve etik olarak da ciddiye alınamaz.

Lozan Andlaşması tapumuz ve tabumuzdur!

Cumhuriyet‘te yayınlanan tüm köşe yazılarımıza erişim için tıklayınız :

Ahmet Saltık Tüm Yazıları | Cumhuriyet

Bu köşe yazımız 23 Mayıs 2025 saat 09:57 verilerine göre, 1 gün içinde salt X hesabımızdan 43 bine yakın kez okunmuştur..