Katsayı bilmecesi

Sağlık Bakanı’na göre ülkedeki bulaştırıcılık katsayısı 1,56. Ancak ülkedeki vaka sayısı ile virüsün yayılma hızı değeri birbirine uymuyor. Bilim Kurulu Üyesi Prof. Dr. Kara, ülkede R₀ değerinin 1’in altında olduğunu söyledi. Prof. Dr. Saltık ise şeffaf yürütülmeyen süreç nedeniyle çelişkili verilerin ortada dolaştığına dikkat çekti

UĞUR ŞAHİN / BİRGÜN
https://www.birgun.net/haber/katsayi-bilmecesi-301290, 18 Mayıs 202018 Mayıs 2020

Sağlık Bakanlığı’nca açıklanan koronavirüsün yayılma hızı verileri ile günlük hasta sayısına dair veriler birbirini tutmaması endişe yaratıyor. Sağlık Bakanı Fahrettin Koca’nın Bilim Kurulu toplantısının ardından yaptığı açıklamaya göre ülkedeki R0 değeri (bulaştırma katsayısı) 1,56. Uzmanlara göre en basit haliyle bir kişinin virüsü bulaştıracağı kişi sayısını gösteren R0 değerinin 1’in üzerinde olması tehlikelinin sürdüğünün işareti.

Peki, Türkiye’nin gerçekte R0 değeri kaç? Bu soruya yanıt aramak için Bilim Kurulu Üyesi Prof. Dr. Ateş Kara ve Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi Halk Sağlığı Bölümü’nden Prof. Dr. Ahmet Saltık ile görüştük. Prof. Dr. Kara’ya göre güncel R₀ değeri 0,8 dolaylarında. Prof. Dr. Saltık ise R₀ değerinin 0,8 olarak Türkiye’ye genellenemeyeceği görüşünde.

DIŞARI ÇIKILDIĞINDA VERİLER DEĞİŞİYOR

Prof. Dr. Kara’ya göre ülke virüsün denetiminde ‘başarılı’ bir noktada. Aynı zamanda Hacettepe Üniversitesi Tıp Fakültesi Çocuk Enfeksiyon Hastalıkları Bilim Dalı Öğretim Üyesi olan Prof. Dr. Kara, şöyle dedi: “Yeni tanı konulan vaka sayısında azalma var. Bu azalmada ara ara küçük oynamalar oluyor mu? Oluyor. Hafta sonunun getirdiği sıkılıkla dışarıya çıkıldığında küçük bir oynamaya neden oluyor. Şuna uyulması gerek: Kalabalık bir ortama giriyorsanız maske takılması gerek. Olmazsa olmazımız da mesafe…”

‘GÜNCEL R₀ 0,8 DOLAYINDA’

Prof. Dr. Kara, ülkedeki R₀ değerinin 1’in altında olduğu görüşünde. Prof. Dr. Kara, bunu şöyle açıkladı: “R0’ı hesaplamak için birkaç tane paradigma var. Gerçek R0’ı hesaplamak istiyorsak; yeni bir virüs olması gerek, bunun toplum içinde bilinmiyor olması gerekiyor ve kimseye karşı da önlem alınmaması lazım. O zaman tam R0 sıfır değeri hesaplanabilir. Bizim hesapladığımız R0 değeri o anda virüsün kaç kişiye bulaştığını gösteren, bir miktar da hata payı olan değer… Çünkü biz ‘1 metre kuralı ve maske kuralı’ diyoruz. O nedenle bizim hesapladığımız değerler müdahaleli değerler… R0 değeri vaka sayısı azalmaya başladıysa şu anlama geliyor: Virüs 1 kişiden, 1’den daha az kişiye buluşuyor ki; vaka sayısı azalıyor demektedir. Eğer 1’den daha çok kişiye bulaşsaydı, vaka sayısının hâlâ artıyor olması gerekirdi. Türkiye’de genel olarak bakarsak, R0 hesaplarken 7 ile 10 gün bakmak gerek. 14 günlük dönem içinde bakarsak, Türkiye’nin ortalama R0’ı, 1’in altında. Biz 10 günden fazla süredir vaka sayımızı azaltıyoruz. Bir ara vaka sayısında bin 100’e inmiştik, sonra bin 800 oldu. İşte o 2-3 güne bakarsan da değer 1,56… Aslında değerlerde hata yok ancak baktığın döneme göre değişiyor. Bugün için R0 kaç diye sorarsan, 1’in altında olduğunu söyleyebiliriz. Herhalde 0,8’ler dolayındadır. Ancak vakanın bin 800 olduğu döneme bakarsan da 1,56 gibi orana ulaşırsın.”

BİLGİLENDİRME OLMAYINCA ÇELİŞKİLİ VERİLER AÇIĞA ÇIKTI

Prof. Dr. Ahmet Saltık ise sürecin hâlâ saydam yönetilmediğine dikkat çekti. Prof. Saltık, “Baştan beri saydam bir yönetim sağlanmadı; bir güven bunalımı doğdu” dedi ve ekledi: “Bilim Kurulu’nun kararları kamuoyuna açıklanmadı, ciddi soru işaretleri oluştu. Halka doğru bilgilendirme sağlanmayınca çelişkili veriler ortada dolaşmaya başladı. Bu tablo bizi bu sıkıntıya sürükledi.”

‘NORMALLEŞME’ ADIMLARI İLE VERİLER UYUMLU DEĞİL

Prof. Saltık, ‘normalleşme’ adımlarının Bakan Koca’nın açıkladığı R₀ değeriyle uyumsuz olarak atıldığının altını çizdi. Prof. Saltık, şunları dile getirdi:

“Bakan, 1,56 olarak açıkladı ama öte yandan 1,56 R₀ değeriyle yani bulaştırıcılık katsayısı ile uyumlu olmayan biçimde de ‘normale dönüş’ ya da gevşeme girişimleri başlatıldı. Gevşeme girişimlerinin ölçüsü R₀ 1,56 dikkate alındığında, gerçekten aşırıydı. Somut örnek vermek gerekirse Almanya biz 1,56 açıkladıktan birkaç gün önce, R₀’ı 0,5’lere dek indirmişti. Birazcık gevşediler, R₀ 0,9’lara koşuyor, derhal önlemleri artırdılar. Biz 1,56’dayken bunu yaptık, bunun bedeli tabii ki çok ağır oluyor.

• Daha çok hastalık ve daha çok ölüm oluyor.

‘Ekonomiyi kurtaralım’ derken ödediğimiz bedel çok daha büyük. Bu denli anormal gevşemeseydik salgın eğrisini daha hızlı ve kısa sürede kapatma şansımız olabilirdi,
bu şansı yitirdik. 2’nci dalga için ciddi endişemiz var; yaz geldi, halk, ‘salgını hallettik’ psikolojisine sokuldu. Bunlar maalesef 2’nci dalgayı uyarabilecek risk etmenleri taşıyor.

• Salgın, epidemiyolojik, bilimsel ilkelere dayalı değil, anonim şirket mantığıyla yönetilmeye çalışılıyor, Bilim Kurulu anlamsızlaşıyor.

Temel sorun demokrasimizin felç, hatta yok edilmiş olmasında ve bunun bedeli de sermayenin çıkarlarına halkın yaşam hakkını gözünü kırpmadan feda etmek oluyor. Türkiye’nin trajedisi budur ve bu tablo anlaşılmadan çözüm de yoktur.”

SAYININ TÜRKİYE’YE GENELLENEBİLECEĞİNİ SANMIYORUM 

Prof. Dr. Ahmet Saltık, ülkenin R₀ değeri için şunları kaydetti:

“Türkiye için İstanbul çok özel oldu, Wuhan benzetmesi yapıldı, doğrudur. Wuhan’ın nüfusu 11 milyon, İstanbul’un 16 milyon… Bir bilim kurulu üyesi arkadaşımız, ‘İstanbul’da bağışıklık oranı % 40’lara ulaştı’ dedi. Bu, 16 milyonun 6,4 milyonuna koronavirüsün bulaştığı anlamına gelir. Üstelik bu bir hafta kadar önceydi, yani kabaca % 50’sine vardı dersek, İstanbul’da 7-8 milyona yakın bir insanda toplum bağışıklığı oluştu. Bu bir bakıma sevindirici, olanaklı olan en az hastalık ve ölümle toplum bağışıklığı artabiliyorsa ne ala. Ancak yanılgı şurada: İstanbul’daki değeler, oradaki yangının çok hızlı seyretmesi nedeniyle kısa sürede yükseldi. Bunu Türkiye’ye genelleme şansımız yok. Ülkenin R₀’ını hesaplarken, İstanbul’un ciddi ağırlığı var ama İstanbul’da salgın büyük ölçüde yaşandı, bitmeye yakın diyelim.. Fakat ülkenin geneli için bu geçerli değil. O bakımdan 0,8 R₀ belki İstanbul’un ciddi ağırlığıyla yakalanmış olması beklenen bir sayı olabilir ama Türkiye’ye genellenebileceğini sanmıyorum.”

AVM’LERE GİDİLMEMELİ

“Önümüzdeki günlerde sağlık turizminin, genel turizmin açılması planlanıyor, ciddi endişelerimiz var” diyen Prof. Saltık, sözlerini yurttaşlara uyarılarda bulunarak sonlandırdı:

“Halkı karamsarlığa itmek istemeyiz ama yersiz cesarete de kapılmasınlar. Siyasal iktidar bu salgını iyi yönetemiyor;

• Yaptıkları ve söyledikleri arasında ciddi çelişkiler var.
• Ölüm rakamları konusunda bile halka yeterince dürüst ve saydam davranmadılar.
• Yurttaşlar kendi kişisel önlemlerini sürdürmeli, hele hele bayramda ziyaret yapılmasın. Yaşlılarımızın hastalanıp ölmesi riski çok ciddidir, onları seviyorsak,
  bu bayram uzaktan kucaklayacağız.
• AVM ziyaretleri de lütfen yapılmasın, kalabalık yerlere girmekten 1 ay daha kaçınalım.”

Not                : 18 Mayıs 2020 günü BİRGÜN’de yer alan bu demecimizi, web sitemizdeki teknik sorunlar nedeniyle gecikerek paylaşıyoruz hoşgörü dileyerek… Dr. A. Saltık