Heidegger, felsefe ve üniversite

Örsan K. ÖymenÖrsan K. Öymen
Cumhuriyet, 26 Temmuz 2021
Tarihteki acı olaylardan ders çıkaranlar, geleceklerini daha sağlam temeller üzerine inşa edebilirler. Türkiye’nin de, Almanya’da 1932 ve 1933 yılında yaşananlardan alacağı çok önemli dersler var.

1932 yılının kasım ayında yapılan serbest seçimlerde, Adolf Hitler’in Nazi partisi, oyların %33’ünü alarak 1. parti çıktı. Aynı seçimde Sosyal Demokrat Parti %20, Komünist Parti %17, Merkez Parti % 12, Alman Ulusal Halk Partisi %8 oy aldı. Kalan oylar da oy tabanları düşük olan küçük partilerin arasında dağıldı.

Ancak Nazi partisinin aldığı oy oranı, ülkeyi yönetebilmek için gerekli parlamento çoğunluğunu sağlayamadığı için, Cumhurbaşkanı Paul von Hindenburg, seçimlerin yenilenmesi koşuluyla hükümeti kurma görevini Hitler’e verdi.

Hitler, 1933 yılının ocak ayında başbakan olarak atandıktan birkaç hafta sonra, şubat ayında, Alman Parlamentosu’nda bir yangın felaketi yaşandı, parlamento binası yandı. Hitler bu yangının, komünistler tarafından gerçekleştirilmiş bir sabotaj olduğunu iddia etti ve Cumhurbaşkanı’nın da desteğiyle ülkede olağanüstü hal ilan etti.

1933 yılının mart ayında, muhalefete yönelik olağanüstü hal baskısı altında yenilenen seçimlerde, Nazi partisinin oyları “%44” olarak açıklandı. Hitler, bu aşamadan sonra diktatörlüğünü pekiştirdi; devlet kurumlarındaki kadrolara parti üyelerini yerleştirdi; sosyalistleri, komünistleri, Musevileri tutuklattı; muhalif sendikaları, dernekleri, vakıfları ve muhalefet partilerini kapattı, medyayı tamamıyla kontrolü (AS: tümüyle denetimi) altına aldı.

Siyasal çizgisini antikomünizm, anti-Marksizm ve antisemitizm üzerine inşa eden Hitler ve Nazi partisi, çok partili serbest seçimleri bir araç olarak kullanarak, faşist bir diktatörlük rejimi kurdu.
***
Bu süreçte Hitler ve Nazi partisi, üniversitelere de müdahale etti, üniversitelere Nazi partisi yandaşı rektörleri, dekanları ve akademisyenleri yerleştirdi. Bunlardan birisi de filozof Martin Heidegger idi. Heidegger, 1933 yılında Freiburg Üniversitesi rektörü oldu.

Heidegger’in rektörlük görevi kısa sürmüş olsa da, aynı yıl Nazi partisine üye olan Heidegger, 1945 yılına kadar, yani Almanya İkinci Dünya Savaşı’nda yenilgiye uğrayıp Nazi rejimi sona erene kadar, Nazi partisi üyesi olmaya devam etti. Heidegger’in Nazi partisi (NSDAP) üyelik kaydı bölgesi Bau Gaden, üyelik numarası ise 312589 idi.

Heidegger rektörlük döneminde, Hitler’i ve Nazi partisinin siyasetini destekleyen birçok konuşma yaptı. 26 Mayıs 1933’te Freiburg Üniversitesi’ndeki “Schlageter”, 30 Haziran 1933’te Heidelberg Üniversitesi Öğrenci Derneği’ndeki “Yeni İmparatorlukta Üniversite”, 3 Kasım 1933’te Freiburg Üniversitesi’ndeki “Alman Öğrenciler”, 11 Kasım 1933’te Leipzig’deki “Adolf Hitler’e Destek Deklarasyonu”, 22 Ocak 1934’te Freiburg Üniversitesi’ndeki “Nasyonal Sosyalist Eğitim” konulu konuşmalar bunlara dair bazı örnekler olarak sayılabilir.

Heidegger, 1931 yılından itibaren tuttuğu ve “Kara Defterler” adı altında yayımlanan notlarında da, birçok antisemitist ve Nazi siyasetini destekleyen ifadeler kullandı.
***
Bu süreçte Nazi yönetimine karşı çıkan ve Heidegger’in hem siyasi hem de felsefi olarak eleştirdiği mantıkçı pozitivist (mantıkçı deneyimci) birçok akademisyen, bilim insanı ve felsefeci, üniversiteden atıldı, sürgün edildi, öldürüldü.

Fizikçi, filozof Moritz Schlick, öğrencisi Johann Nelböck tarafından öldürüldü; Nelböck, Naziler tarafından iki yıl sonra serbest bırakıldı ve Nazi partisine üye oldu. Fizikçi, filozof Rudolf Carnap, fizikçi, matematikçi, filozof Carl Hempel ABD’ye; iktisatçı, pedagog, filozof Otto Neurath Britanya’ya; fizikçi, matematikçi, filozof Hans Reichenbach önce Türkiye’ye, sonra ABD’ye göç etmek zorunda kaldı.

Mantıkçı pozitivistler, Nazilere karşı ahlaklı ve erdemli bir duruş sergileyip bunun bedelini öderken Heidegger, faşist Nazi yönetimiyle işbirliği yaptı.

Antik Yunan filozofları Sokrates’in, Platon’un ve Aristoteles’in söyledikleri gibi, filozof olmak, bilgeliği sevmek için, ahlaklı ve erdemli de olmak gerekiyor.

Bir yanıt yazın

E-posta adresiniz yayınlanmayacak. Gerekli alanlar * ile işaretlenmişlerdir