MONTRÖ BOĞAZLAR SÖZLEŞMESİNİN 80 YILI

MONTRÖ BOĞAZLAR SÖZLEŞMESİNİN 80 YILI

“80. YILINDA MONTRÖ SÖZLEŞMESİNE
JEOPOLİTİK BAKIŞ”

Dr. Nejat TARAKÇI
ntarakci@gmail.com

Giriş

Dünyada hiçbir uluslararası anlaşma yoktur ki, Montrö Sözleşmesi gibi her gün dinamik olarak kesintisiz uygulama alanı bulabilsin. Çünkü günde yüzlerce gemi Türk Boğazlarından bu Sözleşmeye göre geçiyor. Ama 1936 tarihli Montrö Sözleşmesi, Lozan’da Türkiye Cumhuriyeti üzerine konan ipoteğin kaldırılması ve yarım kalan tam bağımsızlığın tamamlanması yönüyle çok daha önemlidir. Bu Sözleşme 13 yaşındaki Türkiye Cumhuriyeti’nin Lozan’da ayağına takılan iki prangadan1 sonuncusunun parçalanıp atılmasını sağlamıştır. Sovyetlerin dağılması sonrasında NATO vasıtasıyla ABD’nin Karadeniz ve Kafkaslardaki etkinlik alanını genişletme stratejisi, 2008’de Rusya’nın Gürcistan’a müdahalesi, 2013’deki Ukrayna Krizi ve Kırım’ın Rusya’ya bağlanması, 2015’de Rusya’nın Suriye’ye müdahalesi ve son olarak ABD’nin Bulgaristan ve Romanya’da askeri yığınak yapması gibi kriz ve gelişmeler Karadeniz’in önemini yeniden öne çıkarmıştır. Soğuk Savaş’ın kilit ülkesi Türkiye’nin kontrol ettiği Boğazlar, yeniden uluslararası güç odaklarının gündemine gelmiş bulunmaktadır. Bu yıl 80. yılını idrak edeceğimiz Montrö Sözleşmesi’nin ciddi anlamda gündeme geldiği kriz ve olaylar şöyledir :

…………..
………….

Atatürk, 1 Kasım 1936 günü Meclis’i açarken yaptığı konuşmada, Montrö Sözleşmesi’ne
şöyle değindi:  

  • Tarihte birçok kez tartışma ve tutku nedeni olan Boğazlar, artık tam anlamıyla
    Türk egemenliği altında, yalnız ticaret ve dostluk ilişkilerinin ulaşım yeri haline girmiştir. Bundan böyle savaşan herhangi bir devletin savaş gemilerinin Boğazlardan geçmesi yasaktır.

…………
…………

Montrö Olmasaydı Neler Olacaktı?

80 yıldır yürürlükte olan, Montrö Sözleşmesi, zamanlama ve sonuçları açısından, bir deha ürünüdür. Montrö Sözleşmesi olmasaydı, Türkiye İkinci Dünya Savaşı’na girmeye mecbur kalacaktı. Çünkü

  • Savaşan tarafların Boğazlardan geçecek savaş ve ticaret gemileri engellenemeyecekti,
  • Ayrıca, askerden arındırılmış statüdeki Boğazların her iki yakasındaki Türk toprakları, güvenlik açısından çok hassas bir konuma geleceğinden, İngiltere ve müttefikleri, Türkiye’yi savaşa sokmak için her türlü kışkırtma ve tahrik faaliyetlerini kolaylıkla uygulama imkânına sahip olacaklardı.

……………….
……………….

Soğuk Savaş Sonrası Boğazlar                           :

Altmış yıllık NATO – Varşova Paktları çekişmesi sona erip deniz üstünlüğü tümüyle ABD’ye geçince Rusya, Montrö’nün Karadeniz’in güvenliğinde ne kadar önemli olduğunu anladı. Bu bağlamda ABD, Bulgaristan, Romanya, Ukrayna ve Gürcistan’ı NATO üyesi yaparak Karadeniz’de Türkiye’ye alternatif üs ve limanlar kurmak istedi. Bu dönemde Montrö Anlaşması Karadeniz’de ABD’nin kuvvet üstünlüğü sağlamasını engelledi. 2004’de Bulgaristan ve Romanya NATO üyesi yapıldı. Montrö Sözleşmesi’ni ilgilendiren en büyük kriz dönem içinde 2008’de Rusya’nın Gürcistan’a müdahalesi ile yaşandı. ABD’nin Gürcistan’a yardım için Montrö Sözleşmesi’ni delme girişiminde bulunduğu veya deldiği şeklinde değerlendirmeler yapıldı.

……………….
…………………

Montrö Sözleşmesinin Geleceği                       :

Mevcut dünya güç dengeleri devam ettiği sürece Montrö Sözleşmesi Rusya’ya büyük avantaj sağlamaktadır. Karadeniz’deki deniz gücü dengesi Romanya ve Bulgaristan’ın NATO üyesi olmasına rağmen zayıf donanma kuvveti nedeniyle büyük bir değişiklik göstermemiştir. Ancak Karadeniz’deki NATO üyesi sayısı üçe yükselmiştir. Bu bağlamda ABD ve Batılı müttefikleri, Türkiye’nin de iştirak edeceği bir çatışmada Montrö Sözleşmesi gereğince Karadeniz’i limitsiz kullanabileceklerdir. Ancak Türkiye’nin yer almadığı bir kriz veya çatışma durumunda Karadeniz’e güç nakli zora girecektir. Bu durumda ABD ve Batı, Goeben ve Breslau örneğini kullanarak Romen ve Bulgar Deniz Kuvvetlerini takviye edebilir. Böyle bir olasılık Türkiye’yi de savaşın içine çekebilir. Savaşa dönüşmeyen kriz durumlarında Sözleşmeyi uygulamak nispeten daha kolay olacaktır. Yine de Türkiye her durumda kararlı ve tarafsız bir duruş sergilemelidir. Türkiye, zamanında kararlı bir şekilde hareket etmediği takdirde, ileride hem Rusya’dan hem de ABD’den Montrö konusunda daha fazla taviz talebiyle karşı karşıya kalabilir. Özellikle aynı anda Karadeniz’de bulunacak yabancı gemilerin tonajlarının hesaplanması, ön bildirim zamanlarının kısaltılması, gemi adlarının, gidilecek limanların belirtilmemesi gibi değişik talepler olabilir. Karadeniz’deki bir kriz ve istikrarsızlık, doğrudan Türkiye’nin güvenliğini tehdit eder bir seviyeye gelebilir. Türkiye, Sözleşme’nin 21. maddesine dayanarak geçişleri sınırlama veya tamamen kaldırma yetkisine sahiptir. Bu bağlamda Türkiye, Montrö Sözleşmesi’ni hazırlayan uluslararası barış ve istikrar kriterlerini esas alan, hukuki, geçerli, kabul edilebilir, mantıklı ve uygulanabilir olmayan geçiş taleplerini geri çevirmekte asla tereddüt etmemelidir.

………………..
………………..

NOT: Bildiğiniz gibi, Montrö Boğazlar Sözleşmesi, 20 Temmuz 1936’da (İsviçre’nin Motreaux – Montrö kentinde) Türkiye Cumhuriyeti ile Büyük Britanya, Fransa, Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği, Bulgaristan, Romanya, Yugoslavya, Yunanistan, Avustralya ve Japonya arasında imzalanmıştır. TBMM Sözleşmeyi 31 Temmuz 1936’da onaylamış, öbür ülkelerin de onaylaması ile 9 Kasım 1936’da yürürlüğe girmiştir. Atatürk’ün, dünya savaşının çıkmasından üç yıl önce, Türk Milletine kazandırdığı bu sözleşme ile 24 Temmuz 1923’te Lozan’da bağımsızlığımıza konan ipotek kaldırılmıştır…

Sözleşme’nin geçerliliği             :

1956’da, 1996’da ve son olarak da, 20 Temmuz 2016’da yirmi yıl daha uzatılmıştır

====================================

Dostlar,

Türkiye ve Dünya tarihi açısından büyük önem taşıyan ve ülkemizin “egemen eşit” devlet olarak uluslararası hukuk katında vazgeçilmez haklarını düzenleyen Montrö Boğazlar Sözleşmesi 80 yaşında!.. Büyük Atatürk‘ün usta diplomasisi ve sabrıyla gergef gibi işleyerek ülkemize kazandırdığı bu miletlerarası Sözleşme büyük önem taşıyor üllemizin güvenliği ve Dünya barışı için.. Ne denli gerçekçi ve adil bir düzenleme ki, 80 yıldır yaşıyor ve 20 yıl daha uzatıldı.. Uluslararası ilişkilerde bunca uzun ömürlü – istikrarlı Andlaşmalar bulmak pek güç.

AbdullahArabRevolt1916-AgungWaspodo

Dostumuz E. Kurm. Alb. Tarihçi – Yazar Sn. Şahap Osman Aras, konunun uzmanı Sn. Dr. Nejat Tarakçı‘nın bu değerli çalışmasını bize de gönderme inceliği gösterdi. Çalışma 10 A4 sayfası.. Biz önemli alıntıları yukarıda sunduk.. Tüm metin için lütfen aşağıdaki erişkeyi (linki) tıklar mısınız??

montro_bogazlar_sozlesmesinin_80_yili_nejat_tarakci

Sevgi ve saygı ile.
18 Eylül 2016, Ankara

Dr. Ahmet SALTIK
www.ahmetsaltik.net
profsaltik@gmail.com

Bir yanıt yazın

E-posta adresiniz yayınlanmayacak. Gerekli alanlar * ile işaretlenmişlerdir